Kadłub Wolny znajduje się w gminie Zębowice, w powiecie oleskim. Pierwsza wzmianka o Kadłubie Pruszkowskim, tak pierwotnie nazywała się wioska, pochodzi z 1295 roku. Kadłub Pruszkowski swą nazwę zawdzięczał pobliskiej wsi Pruszków, obecnie przysiółek Kadłuba- Prusków. Miejscowość nosiła również nazwę Kadłub Wielki, Freihöfen, a od roku 1945 Kadłub Wolny.

Najważniejszą datą dla historii wsi jest 5 kwietnia 1605 roku. To wtedy zawarto akt, dziś powiedzielibyśmy, bezprecedensowy. W akcie tym, ówczesny właściciel wsi, Jan von Bees sprzedał swój majątek w Kadłubie Wielkim, chłopom z tej wsi. Wiązało się to również z uwolnieniem tych chłopów z poddaństwa, co w tamtych czasach było fenomenem. Były to bowiem czasy głębokiego feudalizmu, nie tylko w Polsce, ale i w całej środkowej Europie. W Królestwie Pruskim poddaństwo chłopów zniesiono dopiero w latach 1807 – 1810.

 

Kopia dokumentu uwolnienia chłopów z poddaństwa.

Oryginalna skrzynia, w której przechowywano dokument uwolnienia chłopów.

 

Umowa została potwierdzona pieczęciami okolicznych szlachciców: braci Zygmunta i Jana Wachowskich z Wachowa na Leśnej, Krzysztofa Hoffa z Kantorowa na Osiecku, Hildebranda Hoffa z Kantorowa, Kaspara Hoffa z Kantorowa na Osiecku, Jerzego Osieckiego z Osiecka na Poczołkowie. Świadkiem był również proboszcz z Zębowic, ks. Benbuss. Aby umowa sprzedaży była ważna, została potwierdzona 13 grudnia 1605 roku, przez panującego wówczas austriackiego cesarza Rudolfa II Habsburga. Cesarz w dokumencie tym zobowiązywał również spadkobierców do przestrzegania tego aktu. Cenny pergamin został opatrzony cesarską pieczęcią i jest to najpilniej strzeżony dokument wsi. Po tym wydarzeniu mieszkańcy zmienili nazwę na Kadłub Wolny.

Nasuwa się pytanie, dlaczego von Bees sprzedał chłopom ziemię i tym samym wyzwolił ich z poddaństwa? Najprawdopodobniej przyczyną było ogromne zadłużenie barona. Potrzebował dużej gotówki w krótkim czasie. Sprzedając swój majątek innemu szlachcicowi dostałby pieniądze tylko za ziemię, a chłopi musieli dodatkowo zapłacić za wolność.

Chłopi wykupili wieś i swoją wolność za 2500 talarów. Właścicielami Kadłuba zostało siedmiu najbogatszych chłopów: Donatka, Gordala, Grala, Miozga, Pawełek, Pietrach i Wypych. Dla podkreślenia ważności transakcji związanej ze zdobyciem wolności osobistej, zmieniono ich nazwiska, dodając szlachecką końcówkę „-ski”. I w akcie zapisano nowych właścicieli wsi: Donatski, Gordelski, Gralowski, Miozgowski, Pawełkowski, Pietrachowski i Wypychowski.

Ponieważ wszyscy mieszkańcy uzyskali wolność, a w dokumencie wymienia się tylko siedmiu właścicieli, najpewniej byli to przedstawiciele, którzy reprezentowali wieś.

Wolni chłopi z Kadłuba.

Chłopi ziemię podzielili między siebie na 25 części, według włożonego wkładu pieniężnego. Natomiast lasy, stawy i karczma zostały niepodzielne. Utworzono Wspólnotę Chłopską. W 1845 roku spółka została zarejestrowana w oleśnickim sądzie. Spółka ta działa do dzisiaj pod nazwami: „Chłopska Wspólnota Gruntowa Karczmy” i „Wspólnota Chłopska Lasów Drobnowłościańskich Wsi Kadłub Wolny”.

Wspólnota Leśna prowadzi gospodarkę leśną na obszarze ponad 460 ha. Zajmuje się zalesianiem, prowadzi także sprzedaż opału i surowca tartacznego. Nadzór nad gospodarką sprawuje Nadleśnictwo Lubliniec. Do dzisiaj respektowana jest umowa, w której chłopi zobowiązali się, że nikt nie będzie mógł sprzedać swojej części lasu.

Natomiast druga wspólnota zarządza dawną karczmą. Stary drewniany budynek pod koniec XIX wieku rozebrano, w jego miejsce wybudowaną murowaną karczmę. W nowym budynku znajduje się sala zebrań oraz Multimedialna Izba Regionalna. W skład każdej ze wspólnot wchodzi po jednym przedstawicielu gospodarstwa, które posiada potwierdzone na piśmie prawo dziedziczne. Udziały w spółce i ziemia są dziedziczone zawsze tylko przez jedno z dzieci.

Kolejnym ważnym dniem dla mieszkańców jest 29 czerwca. Do wtedy wszyscy właściciele zbierają się w dawnej karczmie i następuje podział zysków spółki. Znaczna część zysków przeznaczana jest na potrzeby lasu i utrzymanie budynku dawnej karczmy, ale pieniądze przeznaczane są również na cele społeczne (np. na remont szkoły).

Pocztówka z Kadłuba Wolnego. Na górze po lewej stronie karczma, w której obecnie znajduje się Izba Regionalna i sala zebrań.

Dawna karczma, obecnie Izba Regionalna  i sala zebrań.

Dawna karczma, obecnie Izba Regionalna  i sala zebrań. Fot. 2020 r.

Dawna karczma na rysunku, obecnie Izba Regionalna  i sala zebrań.

 

Czy wiesz, że…

W Kadłubie Wolnym powstała pierwsza w Europie spółka leśna – wspólne gospodarstwo leśne?

Nie zawsze było tak kolorowo. Wielokrotnie na przestrzeni wieków chciano odebrać mieszkańcom ich własność. W 1871 roku prezydent rejencji opolskiej przejął kadłubskie lasy, uważając je za własność gminy. Po ponownym zbadaniu całej sprawy wycofał swoją decyzję, uznając rację spółki. Jednak landrat oleski nie podzielał opinii prezydenta, traktując las w Kadłubie jako własność gminy. Dopiero w wyniku wygranego procesu udało się odzyskać własność z powrotem.

W 1936 roku ówczesny sołtys wsi samowolnie zdecydował o wyrębie drzewa z lasu Kadłubowskiego, które sprzedał papierni w Krapkowicach. Sprawa trafiła do sądu w Opolu. Jednakże sąd ujął się za sołtysem. Mieszkańcy odwołali się do Wyższego Sądu Krajowego we Wrocławiu. Dopiero na mocy wyroku z 4 lutego 1938 roku przyznano chłopom las.

W międzyczasie niemieccy żołnierze próbowali odebrać chłopom dokumenty, zaświadczające o prawie własności do ziemi i lasów. Mieszkańcy jednak przezornie ukryli te ważne dla nich dokumenty i żołnierze pomimo wielu przeszukań niczego nie znaleźli. Ów dokumenty pokazali dopiero na rozprawie w sądzie. Nie zgodzili się jednak na dołączenie oryginałów do akt sprawy. Sędzia wydał wyrok korzystny dla członków spółki. Zastrzegł jednak, że wszyscy członkowie spółki muszą zmienić nazwiska na niemieckie. I tak zmuszeni okolicznościami zostali przemianowali: Brzytwa na Breizer, Czaja na Zeiler, Kostyra na Holzer, Kowolik na Schmidt, Lubojański na Langner, Miemiec na Maiwald, Miozga na Maifeld. Wieś zmieniła także nazwę na Freihöfen.

Adwokat, który bronił wolności chłopów w sądzie.

 

Kolejny raz o swoje spółka musiała zawalczyć w maju 1945 roku, kiedy to na mocy dekretu PKWN z grudnia 1944 o przejmowaniu lasów o powierzchni powyżej 25 hektarów, kadłubskie lasy trafiły w ręce Dyrekcji Lasów Państwowych w Bytomiu i Nadleśnictwo Dobrodzień. Mieszkańcy zwrócili się do Ministra Leśnictwa, przedstawiając odpisy ważnych dokumentów. 6 września 1946 roku zapada korzystny wyrok dla mieszkańców o zwrocie lasu jego prawowitym właścicielom.

Las w Kadłubie nigdy nie był podzielony. Jednakże nigdy też nie zapisano właścicieli w księgach wieczystych. Aby uniknąć w przyszłości problemów, zdecydowano podzielić las między członków spółki oraz dokonać wpisu do ksiąg wieczystych. Zatwierdzenie wpisu przez Sąd Powiatowy w Oleśnie nastąpiło 9 marca 1964 roku.

Kamień pamiątkowy postawiony w 2005 roku na pamiątkę uwłaszczenia chłopów w 1605 roku i powstania Wspólnoty Chłopskiej.

O Kadłubie w prasie.