Rezerwat „Złote Bagna” jest jednym z cennych obszarów przyrodniczych znajdujących się w Obszarze Chronionego Krajobrazu „Bory Niemodlińskie”, położonym w województwie opolskim, niedaleko miejscowości Szydłów w gminie Tułowice. Jest to teren o powierzchni 38,36 ha o dużej wartości przyrodniczej, który został objęty ochroną w 2001 r. ze względu na unikalne ekosystemy i różnorodność gatunkową. Celem ochrony jest zachowanie ekosystemu torfowiska.

Na terenie woj. opolskiego istnieją zaledwie dwa rezerwaty torfowiskowe: w Szydłowie w gminie Tułowice oraz w Prądach w gminie Dąbrowa.

Mapka rezerwatów przyrody woj. opolskiego, źr. A. Majewska (red.), „Przewodnik po opolskich rezerwatach”, Opole 2020.

Granicę rezerwatu wyznaczają drzewa, które posiadają pomalowany na biało przerywany pasek z literą „R” w środku.

Oznaczenie przebiegu granicy rezerwatu, fot. 2024 r.

Oznaczenie przebiegu granicy rezerwatu, fot. 2024 r.

W rezerwacie występuje wiele chronionych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Spośród zbiorowisk roślinnych największą powierzchnię zajmują zbiorowiska leśne, zaklasyfikowane jako wilgotny bór trzęślicowy.

Można tu spotkać roślinność typowo torfowiskową, jak rosiczkę okrągłolistną, borówkę bagienną, bagno zwyczajne, czy czermień błotną. W lipcu niezwykle ciekawe wrażenie robi kwitnąca wełnianka wąskolistna.

Kwitnąca Czermień błotna, zwana też błotną wszą, fot. październik 2014 r.

Czermień błotna, zwana też błotną wszą, fot. marzec 2024 r.

Czermień błotna, zwana też błotną wszą, fot. marzec 2024 r.

Czermień błotna, zwana też błotną wszą, fot. marzec 2024 r.

Czermień błotna, fot. marzec 2024 r.

Rzęśl bagienna, fot. marzec 2024 r.

Rzęśl bagienna, fot. marzec 2024 r.

Piękny zielony „dywan” z Rzęśli bagiennej, fot. marzec 2024 r.

Wełnianka wąskolistna, fot. 2024 r.

Stanowisko wełnianki wąskolistnej, fot. 2024 r.

Pięknie wygląda również Turzyca prosowa (Carex paniculata L.), znana również jako turzyca wiechowata. Wystające kępki tej trawy tworzą niezwykły krajobraz. Roślina ta preferuje wilgotne, żyzne gleby, często tworząc dominujące zbiorowiska w miejscach, gdzie występuje. Kwitnie od maja do lipca, a czasami kwiaty utrzymują się do późnego lata. Gatunek ten jest przystosowany do życia w warunkach okresowego zalewania i wysokiego poziomu wody w glebie, co pozwala mu konkurować z innymi gatunkami roślin i tworzyć gęste, trudno przesiąkliwe kępy. Turzyca prosowa pełni ważną rolę w ekosystemach bagiennych, przyczyniając się do utrzymania wilgotności gleby i zapobiegania erozji. Jest także źródłem pożywienia i schronienia dla wielu gatunków zwierząt, w tym ptaków wodno-błotnych i owadów.

Widok rezerwatu z turzycą w marcu 2019 r.

Widok rezerwatu z turzycą w marcu 2019 r.

Turzyca prosowa, fot. marzec 2024 r.

Turzyca prosowa, fot. marzec 2024 r.

Znajdziemy tutaj także gatunki zagrożone wyginięciem, jak mniszek błotny, nerecznicę szerokolistną, przygiełkę białą, rzęśl wielkoowockową, tojeść bukietową. W obrębie rezerwatu zlokalizowano także ważne siedlisko przyrodnicze tj. torfowiska przejściowe i trzęsawiska.

Jedna z kilku tabliczek z nazwą „Rezerwat Przyrody Złote Bagna” znajdujących w okolicy, fot. 2019 r.

Występują tu też liczne gatunki ptactwa wodno-błotnego, m.in. żurawie, które wykorzystują ten obszar do gniazdowania i wychowu młodych.

W pobliżu „Kapliczki lotników”, o której można przeczytać tutaj, tuż za granicą rezerwatu znajduje się mostek z wodowskazem. Można tu z bliska przyjrzeć się płynącej rzeczce. Woda w niej wydaje się być niemal czarna, ale po włożeniu do niej rąk lub nóg, wyglądają one jakby były zabarwione na krwisto. Bardzo intrygujący widok. Efekt ten jest wynikiem bardzo dużej zawartości rudy żelaza w wodzie.

Mostek z wodowskazem poziomu wody na rzeczce, fot. 2024 r.

Moje nogi w „krwistej” wodzie, fot. 2024 r.

Dla miłośników przyrody i ekoturystyki rezerwat „Złote Bagna” stanowi doskonałe miejsce do wędrówek pieszych i obserwacji przyrodniczych. To również okazja, aby poszerzyć wiedzę na temat unikalnych ekosystemów i ich znaczenia dla zachowania bioróżnorodności. Oczywiście chodzimy tylko po ścieżce, która znajduje się tuż przy granicy rezerwatu. W pobliżu rezerwatu wyznaczony jest szlak pieszo-rowerowy o długości 10 km, oznaczony żółtym kolorem. Niestety obecnie mało widoczny.

Szlak rowerowy w pobliżu rez. „Złote Bagna”, fot. 2024 r.

Wyrobisko torfu

Zanim jednak teren ten stał się rezerwatem, znajdowało się tu jedno z największych wyrobisk torfu na Śląsku Opolskim, być może nawet jedyne o takich rozmiarach. W drugiej poł. XIX w. właściciel tych ziem, hrabia Konrad von Frankenberg zdecydował o pozyskiwaniu odkrytych tu złóż torfu. Torf był wykorzystywany jako cenne paliwo w piecach fajansarni Reinholda Schlegelmilcha w Tułowicach oraz pobliskich hutach.

Fragment mapy z 1877 r. Zaznaczone są torfowiska, ale brak jeszcze linii kolejowej.

Fragment mapy z 1889 r. z torfowiskiem i koleją, która powstała dwa lata wcześniej.

 „Złote Bagna” na mapie z 1936 r.

Hrabia nadał torfowiskom nazwę Goldmoor, czyli Złote Bagna (Złote Torfowiska). Do 1925 r. wydobyto stąd ponad 200 hektarów torfu. Jednak już pod koniec XIX w. zainteresowanie tym surowcem jako paliwem zaczęło maleć. Wybudowanie linii kolejowej w 1887 r. umożliwiło szybki transport znacznie wydajniejszego energetycznie węgla kamiennego z górnośląskich kopalń.

W niedługim czasie przyroda zaczęła zacierać ślady po wcześniejszej intensywnej eksploatacji. Część torfowisk zostało zrekultywowanych, tworząc w ich miejsce łęgowe łąki podmokłe. Łąka taka znajduje się w bliskim sąsiedztwie miejscowości Grodziec Drugi, w miejscu zwanym Kwadratowe Łąki.

Kwadratowe Łąki, czyli łęgowe łąki podmokłe, fot. 2024 r.

Reliktami po dawnym wyrobisku jest zachowany do dziś system rowów i grobli w jego południowej części. Na groblach niegdyś znajdowała się kolej wąskotorowa, która za pomocą wagoników przetransportowywała wydobyty torf poza obszar torfowisk. Kolejka ta była ciągnięta przez konie, stąd jej popularna nazwa Pferdebahn lub Rossbahn (Pferdebahn – kolej konna, Pferd – koń, Ross – rumak).”

Ślady nasypu po dawnej kolejce wąskotorowej, fot. 2024 r.

Tędy niegdyś przebiegała kolejka wąskotorowa, fot. 2024 r.

Nasyp po kolejce wąskotorowej. W tle czerwona tabliczka na zdj. po prawej stronie pokazuje początek rezerwatu, fot. 2024 r.

A tu pewna ciekawostka. Dawniej w okolicy rezerwatu istniał staw, a obok niego znajdował się mały drewniany budynek, w którym mieszkał strażnik chroniący go przed kłusownikami. W późniejszych latach w budynku znajdowała się obsługa wąskotorówki. Pracowała tam pani, która zajmowała się dokumentacją oraz liczeniem wagonów. Budynek ten został rozebrany w latach 70/80 ubiegłego wieku.

Po lewej stronie był niegdyś staw, a w miejscu krzaków znajdował się drewniany budynek, w którym mieszkał strażnik stawu, a później mieściła się obsługa kolei wąskotorowej, fot. 2024 r.

Jedna z wielu zarośniętych ścieżek w okolicy rezerwatu w marcu 2019 r. A byłam wtedy na rowerze:)

Teren ten jest piękny, choć trzeba bardzo uważać, bo jest błotnisty i podmokły, a przez to zdradliwy. Zwłaszcza ta uroczo wyglądająca zielona „trawka” potrafi spłatać figla i zwykle okazuje się być ciekiem wodnym albo tak mocno podmokłym terenem, że nie da się po tym przejść suchą stopą.

Podobnie zresztą jak kępki tej ślicznie wyglądającej turzycy. Niby wygląda na wyschniętą, jest na nieznacznej wysokości, a po nadepnięciu na nią można się zdziwić, gdy but zanurzy się w wodzie, a trawa zrobi charakterystyczne i złowieszcze (albo ostrzegawcze): pufff… A jeśli się nie posłucha i zawczasu nie zrobi odwrotu, za kilka sekund będzie słychać: bul, bul, bul…

Rezerwat wraz z okolicą nie posiadają spektakularnych widoków ani obiektów, ale i tak uważam to miejsce za ciekawie przyrodniczo, stąd jeszcze kilka fotografii pokazujących jego urodę:

Ukryty w drzewach paśnik dla zwierząt.

Pięknie wyrosłe drzewo sosny czarnej.

Wiosenne kwiatki – zawilce.

A ta niebieska piękność to przylaszczka pospolita.

Dziś dawne wyrobisko torfu w wyniku naturalnego procesu sukcesji przekształciło się w istotne dla regionu siedliska wodne i torfowiskowe. W rezerwacie aktywnie realizowane są działania ochronne, które obejmują poprawę poziomu nawodnienia torfowisk. Jednym z kluczowych kroków jest redukcja odwodnienia obszaru, wynikającego ze zbyt rozległej sieci rowów melioracyjnych, tworzonych w XIX w. Dodatkowo podejmowane są starania w celu eliminacji roślin ekspansywnych, takich jak trzcina pospolita oraz gatunków inwazyjnych, w tym szczególnie szkodliwej tawuły kutnerowatej. Tawuła kutnerowata jest uznawana za jedno z najbardziej groźnych gatunków inwazyjnych w Polsce. Jej wpływ na ekosystem wodny jest istotny, ponieważ rozwój gęstych jednogatunkowych kęp prowadzi do degradacji siedliska, powodując przesuszenie i mineralizację torfów. Ponadto towarzyszące temu zjawisko ogranicza obecność rodzimych gatunków roślin, co skutkuje drastycznym spadkiem różnorodności biologicznej obszaru.

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Opolu w ciągu ostatnich kilkunastu lat kilkukrotnie już ogłaszała zamówienia na usługę: „Wykonanie działań ochronnych polegających na usuwaniu tawuły kutnerowatej i trzciny pospolitej zagrażającej torfowisku obszaru Natura 2000 Bory Niemodlińskie (RP Złote Bagna)”. Szczegóły jednego z ogłoszeń niżej:

Ogłoszenie o zamówieniu usługi z dm. 9 maja 2023 r. ze strony ezamowienia.gov.pl.

Piszę o tym, aby podczas zwiedzania okolicy mieć świadomość jak trudno jest walczyć z tą  ekspansywną rośliną. Tawułą pokryte jest 9% rezerwatu. Niby nie dużo, ale gdy się weźmie pod uwagę powierzchnię objętą tym zabiegiem (a jest to 158,64 ha), to i tak wyjdzie ponad 14 ha! I gdy będziecie tamtędy przechadzać się, niech Was nie zdziwi leżąca, gdzieniegdzie folia. To na niej znajduje się usunięta tawuła. Nie jest to zbyt estetyczny widok, ale chyba na tę chwilę jedyny możliwy, aby pozbyć się tej rośliny.

Czarna folia, na której składowana jest tawuła, fot. 2024 r.

Fragment miejsca w pobliżu rezerwatu, gdzie usuniętą tawułę zostawiono na folii, aby wyschła, fot. 2024 r.

 

Opracowała Mariola Nagoda

 

Bibliografia

Leśniewski M., Ciekawe historie, czyli Poligon Wojsk Lotniczych „Złote Bagna” Luftwaffe Truppenübungsplatz „Goldmoor” oraz inne materiały nadesłane przez autora.

Majewska A. (red.), Nawigator po opolskich rezerwatach, Opole 2002.

Majewska A. (red.), Przewodnik po opolskich rezerwatach przyrody, Opole 2020.

Makowiecki J., Koziarski S. (red.), Walory przyrodniczo-krajobrazowe Obszaru Chronionego Krajobrazu Bory Niemodlińskie, Opole 2001.

Sierakowski M., Nowak A., Żyła P., Rezerwaty przyrody w woj. opolskim, Świebodzin 2020.

Spałek K., Złote Bagna, GW 20.08.2008.

Rosiński D., Program ochrony przyrody (Plan urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Tułowice), Brzeg 2014.

Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Opolu z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Złote Bagna” (Dz. Urz. Woj. Op. z 2014 r. poz. 1485).