Folwarki i przysiółki Naroka

sob.

lis

Folwarki i przysiółki Naroka

Pierwsza wzmianka o Naroku pochodzi z 1234 roku. W dokumentach wymieniono wówczas nazwę Naroci. Słowo „narok” oznaczało osadę, w której płaci się naroki, czyli podatek. Wieś na przestrzeni wieków zmieniała wielokrotnie właścicieli. Do połowy XVI wieku byli nimi państwo Zawadzcy. Później dobra przeszły w ręce rodu von Bees. Następnie właścicielem majątku był major gwardii królewskiej Gottlob Albrecht von Sauerma- pan majątku w Sadowicach pod Wrocławiem, starosta Reinhard, generałowa von Schmiedeberg, dwaj bracia Żydzi Zygfryd i Wolf Guradze, i od 1858 roku rodzina Wichelhausów. Wichelhausowie opuścili swoją posiadłość w styczniu 1945 roku.

Folwarki Naroka

Folwark to duże dochodowe gospodarstwo nastawione na produkcję zboża i hodowlę. Pierwsze folwarki powstawały w dobrach kościelnych i klasztornych, później także rozwinęły się w dobrach szlacheckich. Rozkwit folwarków nastąpił w XVI i XVII wieku, głównie za sprawą darmowej pracy chłopów pańszczyźnianych. Po uwłaszczeniu chłopów folwark oparty był najemnej sile roboczej.

Podstawową działalnością folwarków była produkcja zbóż, głównie na eksport. Ale istniały też folwarki (gospodarstwa), które prowadziły gospodarką rybną czy leśną. Rzadziej zajmowano się hodowlą bydła, owiec czy koni.

W XVIII wieku rozpoczęła się parcelacja gruntów folwarcznych, wprowadzono do upraw nowe rośliny, w tym rośliny pastewne i ziemniaki. Kres gospodarki folwarcznej nastąpił 6 września 1944 roku, kiedy to wydano dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego dotyczący reformy rolnej. Reforma ta spowodowała ogromne zmiany, likwidując tzw. wielką własność ziemską na rzecz małych i średnich gospodarstw rolnych. Rozparcelowano wówczas prawie 6 mln. hektarów ziemi. Utworzono Państwowe Nieruchomości Ziemskie, które przejęły 1500 tys. hektarów ziemi.

Do Naroka należą dwa folwarki, które dołączyły do wsi w 1898 roku: Nad Odrą i Leśny Dwór.

Folwark Nad Odrą (Odrny Dwór)

Nazwy tego folwarku zmieniały się wielokrotnie:

1884, 1936 Vorwerk Oderhof

ok. 1956 Odrzyca, Nadodrze, Folwark Nadodrze

2006, 2013 Folwark nad Odrą

2016 Nad Odrą

Folwark ten, jak wskazuje na to nazwa, położony jest nad Odrą. Powstał pod koniec XIX wieku i należał do właściciela dóbr ziemskich w Naroku Fryderyka von Wichelhausa.

W publikacji pod redakcją Mirosława Lenarta i Aleksandry Starczewskiej – Wojnar „Odra – rzeka wspomnień i wyzwań” znalazłam wytłumaczenie dla nazw polskich i niemieckich: „W nazwie niem. Vorwerk Oderhof podkreślono, że osada obejmuje tylko zabudowania folwarczne położone nad rzeką i należące do przysiółka Oderhof, natomiast w nowszej nazwie polskiej nawiązano do położenia folwarku w bezpośredniej bliskości Odry”.

Folwark Nad Odr, fot. 2014 r.

Folwark Nad Odr, fot. 2020 r.

Folwark Nad Odrą mapa z 1936 roku.

Folwark Nad Odrą stan obecny.

Folwark Leśny Dwór

Folwark Leśny Dwór (Vorwerk Waldhof) znany był także pod nazwą Lesiec. Czasem spotykana jest też nazwa Treibhäuser (szklarnie). Folwark powstał pod koniec XIX wieku. Należał do właściciela dóbr ziemskich w Naroku, Fryderyka von Wichelhausa. Jak doskonałym był rolnikiem i gospodarzem świadczy to, że jego majątek liczący 1000 ha ziemi w ciągu krótkiego czasu uległ potrojeniu. Zasługi dobrego gospodarza docenił także cesarz Wilhelm I Hohenzollern, który to 11 września 1875 roku nadał Fryderykowi von Wichelhausowi tytuł szlachecki. Fryderyk Wichelhaus zmarł 22.02.1919 roku. Majątek odziedziczył najstarszy syn, Fryderyk. Później w 1926 roku Peter.

W folwarku hodowano bydło oldenburskie, które odznacza się znaczną wagą i wybitną tucznością oraz owce merynosy, należące do typu owiec cienkorunnego, ale dostarczają wełny bardzo dobrej jakości. Owce hoduje się również jako źródło mięsa. W pobliżu drogi do Leśnego Dworu znajdowała się stodoła. Do niej zwożono snopy zboża podczas żniw. W stodole zboże młócono początkowo przy użyciu maszyny parowej, później z wykorzystaniem urządzeń na prąd elektryczny.

Hodowla owiec w dawnym folwarku powróciła w latach 70. XX wieku. Wówczas dobudowano dwa obiekty, w których mieściło się 1500 owiec. Z powodu załamania koniunktury na początku lat 90. XX wieku folwark przestaje być rentowny i zlikwidowano hodowlę.

Obecnie pozostały tylko ruiny dawnych obiektów z lat 70. ubiegłego wieku. Pozostałe budynki zostały rozebrane. Współrzędne: 50°43’20″N 17°48’25″E

Waldhof w 2013 roku. Po prawej stronie widać spory budynek dawnej owczarni (nie istnieje), na wprost za gąszczami szklarnie, a po lewej zabudowania gospodarcze (też już nie istnieją).

Waldhof w 2013 roku. Nieistniejące już zabudowania gospodarcze.

Waldhof w 2013 roku. Szklarnie.

Waldhof w 2013 roku. Eternit zdjęty z dachu szklarni.

Waldhof w 2016 roku. Dawny zbiornik przeciw pożarowy, dziś już zasypany. Najlepsze jest, że kompletnie nie pamiętam tego zbiornika. Dopiero przeglądając własne zdjęcia na niego trafiłam:)

Waldhof w 2016 roku. Tyle zostało z dawnych zabudowań gospodarczych.

Waldhof w 2016 roku. Widok na jedną ze szklarni.

Waldhof w 2020 roku. Widok na jedną ze szklarni.

Waldhof w 2020 roku. Widok na dawne szklarnie.

Waldhof w 2020 roku. Miejsce po dawnych zabudowaniach gospodarczych.

Waldhof w 2020 roku. Za to dopiero w tym roku natrafiłam na studnię. Widocznie wcześniej miejsce to było na tyle mocno zarośnięte, że nie mogłam jej zauważyć.

Waldhof w 2020 roku. Wnętrze studni.

Waldhof w 2020 roku. Papa ściągnięta z dachu zabudowań gospodarczych.

Waldhof w 2020 roku.W budynku łączącym obie szklarnie.

Waldhof w 2020 roku.Widok na zniszczone szklarnie.

Waldhof. Tak niegdyś wyglądała owczarnia wewnątrz. Ach, te przepiękne łuki. Żałuję, że nie weszłam do tego budynku, jak jeszcze stał. Fot. pochodzi z tablicy informacyjnej znajdującej się w pobliżu Lesiska.

Nieistniejące już zabudowania gospodarstwa. Fot. pochodzi z tablicy informacyjnej znajdującej się w pobliżu Lesiska.

Mapa, na której zaznaczyłam na czerwono miejsce byłego folwarku.

Folwark Waldhof na mapie z 1936 roku.

Szczegółowa mapka obrazująca, gdzie znajdowały się opisywane przeze mnie budynki.

Przysiółki Naroka

Administracyjnie w skład miejscowości wchodzą przysiółki: Lesiec (opisany wyżej jako dawny folwark), Narocka Kolonia (opisana tutaj) i Odrzyca (Ostrów Narocki).

Przysiółek Odrzyca

Odrzyca, niem. Oderhof, też Odrny Dwór – przys. Naroka: Oderhof 1864, 1941, Odrny Dwór 1945, Odrzyca 1950. Pierwsze zapisy również potwierdzają pierwotną n. niem. Oderhof oznaczeniu ‘dwór nad Odrą’ (por. Hof „dwór, duże gospodarstwo”). Dosłowne tłumaczenie tej nazwy Odrny Dwór było zapewne niepotwierdzonym w dokumentach wariantem potocznym używanym przez miejscową ludność, na co wskazuje znany dialektom śląskim przymiotnik odrny „odrzański”. Nazwa urzędowa jest równa gwarowemu odrzyca „stare koryto Odry”. Miejscowość należy do obszaru, na którym dialekty polskie były w powszechnym użyciu.

Jadąc do tego przysiółka byłam przekonana, że jest opuszczony. Na początku prowadziła do niego droga asfaltowa, która zmieniła się na szutrową. O ile latem nie ma problemu z jej pokonaniem, to zimą nie wyobrażam sobie, że na tym pustkowiu mógłby ktokolwiek mieszkać. Niewodniki znajdują się 2 km dalej, a Narok (do którego należy ten przysiółek) 2,5 km. Wprawdzie do sąsiadów jest nieco bliżej, bo do pierwszego „tylko” pół kilometra, do następnego tyle samo. Jakież było moje zdziwienie, gdy okazało się, że jedno gospodarstwo jest zamieszkałe. Nie widać tego na zdjęciach robionych z daleka, ale dom wymaga generalnego remontu. Zresztą pozostałe budynki gospodarcze również. Ciekawe czy zimą odśnieżarka tam dociera? Wprawdzie zimy ostatnio u nas prawie bezśnieżne, ale wystarczy, że popada przez tydzień czy dwa i ten ktoś będzie odcięty od świata.

Zawsze mnie zastanawia, dlaczego ludzie mieszkają na takim odludziu? Czy jest to ich świadoma decyzja? Rozumiem, gdy ktoś ma pieniądze, ma samochód i wybiera życie z dala od cywilizacji. On sobie poradzi. Ale ci ludzie często z biedy nie mają, gdzie pójść. Mieszkali w danym miejscu z pokolenia na pokolenie i żal im porzucić gospodarstwo, a na remont czy inwestycje brak kasy. Często też winny jest alkohol. A właściwie jego nadmiar… I tak sobie gdybając o doli (bądź niedoli) tego człowieczka, pojechałam dalej, rozkoszując się przepiękną przyrodą i śpiewem ptaków. A wspomnieć trzeba, że był to moja wycieczka rowerowa. A okolica jest idealna na przejażdżki rowerowe i piesze wyprawy.

Obecnie przysiółek składa się z dwóch gospodarstw. Z czego jedno jest opuszczone. To opuszczone gospodarstwo posiada jeden podłużny budynek, na który składają się: budynek mieszkalny, jakiś nieczynny zakład (niestety nie wiem jaki) i pomieszczenia gospodarczego (coś na kształt dawnej obory). Na przeciw tego długiego budynku znajduje się murowana stodoła z piękną drewnianą konstrukcją dachu. Za budynkiem mieszkalnym, bliżej sąsiada znajduje się jeszcze jeden budynek. Jego budowę musiano rozpocząć współcześnie, bo do budowy użyto pustaków. niestety budynek z jakiegoś powodu nie ukończono. Ale widać też gdzie nie gdzie cegłę, więc możliwe, że remontowano jakiś stary obiekt.

Odrzyca. Zabudowania po prawej stronie są zamieszkałe, te po lewej opuszczone.

Odrzyca. Opuszczone zabudowania. Budynek po prawej stronie wybudowany jest współcześnie z pustaków i nie dokończony. Na wprost niegdyś był to budynek mieszkalny. W tym samym budynku mieścił się też jakiś zakład. Po lewej widnieje stodoła.

Odrzyca. Część mieszkalna po prawej, w środku zakład, po lewej zabudowania gospodarcze, coś jakby dawna obora.

Odrzyca. Widok na dawny zakład.

Odrzyca. Napis na metalowych drzwiach: Zakład czynny od 7 – 15, oprócz sobót.

Odrzyca. Widok na część gospodarczą.

Odrzyca. Wnętrze części gospodarczej. Przypomina mi to dawną oborę.

Odrzyca. Uwagę zwraca stodoła wybudowana z cegły. Najwyraźniej właściciel był człowiekiem dość majętnym, skoro mógł sobie pozwolić na murowaną stodołę. Zwykle bowiem stawiano drewniane.

Odrzyca. Murowana stodoła z widokiem na wnętrze.

Odrzyca. Wnętrze stodoły. Piękna drewniana konstrukcja dachu.

Widok na przysiółek od strony pól i Potoku Prószkowskiego (Prószkowianki).

Odrzyca w 1936 roku. Wydaje mi się, że niegdyś przysiółek ten był zamieszkany przez większą liczbę mieszkańców. Naliczyłam 6 budynków, z czego na mieszkalne wygląda więcej niż dwa. Nazwa „zu Wolfsgrund” oznacza „należy do Naroka”.

Zrzut współczesny na przysiółek Odrzyca.

Współczesna mapa przysiółka Odrzyca.

Dwie ulice Odrzańskie

Znalazłam też pewną ciekawostkę. Zanim rozwikłałam zagadkę, który „Ostrówek” należy do jakiej wsi (pisałam o tym tutaj) zdziwiła mnie numeracja domów, bo na mapie widziałam, że przy ul. Odrzańskiej widnieją dwa te same numery: Odrzańska 26. Tyle, że jeden budynek jest oddalony od drugiego o ponad 2 km. Nie dawało mi to spokoju. i w końcu po przewertowaniu dokładnych map z zaznaczonymi granicami wsi rozwikłałam te zagadkę. Okazało się, że w Naroku znajduje się ul. Odrzańska 26 i w Niewodnikach (ul. Odrzańska 26 i dodatkowo 26a). Tak więc, jeśli dawniej wysyłano list to trzeba było dokładnie napisać o którą wioskę chodzi, bo przesyłka mogła trafić nie do tego adresata 🙂 Aby było ciekawiej, miejscowości te są położone obok siebie. Można jeszcze odróżnić adresata po nazwisku, ale dawniej w wioskach przewijały się głównie te same nazwiska od pokoleń… Na szczęście dziś ten problem właściwie już nie istnieje, bo pod narockim adresem nikt już nie mieszka. Od lat dom stoi pusty.