Dawniej Jedlice były częścią wsi Szczedrzyk (woj. opolskie, pow. opolski, gm. Ozimek). Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od licznie rosnących tu jodeł. W 1775 r. powstał tutaj zakład hutniczy, a dokładniej wytwórnia drutu i gwoździ (ciągarnia drutu). Początkowo zakład planowano wybudować koło Kluczborskiej Huty w Zagwiździu, ostatecznie jednak zdecydowano się na jego lokalizację w Jedlicach, nad rzeką Mała Panew.
Pracami budowlanymi kierował Pohlmann, a budową kanałów i zapór zajął się inspektor stawowy Neuwertz z Opola. Nad całością czuwał radca wojenny Plümicke. Wybudowano piec fryszerski, kuźnię, wybudowano kanał służący do napędu młotów i dmuchawek (zainstalowano młoty napędzane kołami wodnymi), postawiono 10 druciarek. Niestety w 1778 r. pożar strawił wszystkie zabudowania. Po szybkiej odbudowie, trwającej zaledwie kilka miesięcy, huta rozwijała się dalej. Wybudowano dwa piece fryszerskie oraz dwa kolejne młoty do kucia żelaza, wybudowano również domy pracownicze. Huta oprócz produkcji drutu i gwoździ zajmowała się także produkcją narzędzi w postaci młotków, łopat i pik, między innymi dla twierdzy Nysa i Kłodzko. W 1879 r. hutę wizytował król Fryderyk Wilhelm II.
Jedlice dawna walcownia. Fot. przed 1914 r. pochodzi ze zbiorów www.muzeum.gliwice.pl.
Jedlice dawna walcownia. Fot. przed 1914 r. pochodzi ze zbiorów www.muzeum.gliwice.pl.
Jedlice, dawna karczma hutnicza, a jeszcze wcześniej dawny budynek administracyjny. Fot. przed 1914 r. pochodzi ze zbiorów www.muzeum.gliwice.pl.
Jedlice dawna walcownia, zasilana wodą. Fot. przed 1914 r. pochodzi ze zbiorów www.muzeum.gliwice.pl.
W 1800 roku uruchomiono tutaj pierwszą na Śląsku walcownię blach. Początkowo produkowano blachę żelazną. W 1833 r. uruchomiono produkcję blachy cynkowej wysokiej jakości. Do zmiany profilu zakładu przyczynił się nadradca górniczy Carl Johann Bernhard Karsten. Wcześniej założył hutę na Górnym Śląsku oraz walcownię. W 1855 r. walcownię poddano gruntownej modernizacji, dzięki czemu znacznie podniesiono jej wydajność. Karsten zmarł w 1853 r. W uznaniu dla całego pruskiego przemysłu, hutnicy z Ozimka wybudowali na jego cześć pomnik, który znajdował się w parku Rehdanza w Ozimku. Obecnie nie ma po nim już śladu.
W 1860 r. zakład posiadał 4 piece fryszerskie, 4 młoty, 2 podwójne paleniska z gorącym nadmuchem, szlifiernię, walcownię, piece do przetopu oraz nożyce cyrkulacyjne. Na terenie Jedlic znajdowały się także 4 domy dla robotników, dom urzędnika hutniczego z chlewem, szopa strażacka, magazyn, 2 szopy na węgiel, karczma oraz prywatny folwark Beatenhof. W 1867 r. w czasie kryzysu zakład sprzedano kupcowi Samoji z Raciborza. Natomiast produkcja cały czas szła pełną parą.
W 1931 r. zakłady w Ozimku i Gliwicach, do których należały także Jedlice, zostały sprzedane spółce Vereinigte Oberschlesische Hüttenwerke, w skrócie nazywanej Oberhütten.
Jedlice 1963-67 zabudowania osiedla hutniczego, domy nr 2 i 7, źr. arch. pryw.
Jedlice 1934, osiedle hutnicze. Fot. Max Glauer.
Jedlice zabudowania dawnej huty, obecnie Huta Szkła. Fot. 2019 r.
Jedlice zabudowania dawnej huty, obecnie Huta Szkła. Fot. 2019 r.
Jedlice obecnie Huta Szkła. Fot. 2019 r.
Jedlice zabudowania dawnej huty, obecnie Huta Szkła. Fot. 2019 r.
Podczas II wojny światowej huta po raz kolejny przeszła gruntowną modernizację. Wyposażoną ją w nowo maszyny i urządzenia. Była jedną z najnowocześniejszych hut w Europie!!! W tym czasie w hucie zatrudnieni byli holenderscy Żydzi.
Po zakończeniu wojny cały sprzęt został wywieziony do Związku Radzieckiego. Był to upadek huty.
Pocztówka przedwojenna z Jedlic: karczma hutnicza, walcowania, rzeka Mała Panew, pomnik.
Pocztówka przedwojenna z Jedlic: karczma hutnicza, walcownia, rzeka Mała Panew.
Fragment wykazu obiektów nieruchomych zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków woj. opolskiego.
Dopiero 15 lat później, w 1960 r., w dawnych zabudowaniach fabryki rozpoczęła działalność Huta Szkła Jedlice, wyposażona w półautomatyczną technologię – dwa piece po 40 ton każdy i sześć automatów szklarskich AF. W 1990 r. (lub według innego źródła w 1995 r.) zakład przeszedł istotne usprawnienia, podłączono go do sieci gazu ziemnego, co umożliwiło zmianę opalania pieców i poprawę efektywności produkcji. W 1997 r. huta przekształciła się w publiczną spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością Huta Szkła Jedlice SA, a jej kapitał wzrósł do 3,6 mln zł.
Huta Szkła Jedlice, lata 90. XX wieku, źr. Prezentacja BA Glass Jedlice.
Wnętrze Huty Szkła Jedlice, lata 90. XX wieku, źr. Prezentacja BA Glass Jedlice.
Wnętrze Huty Szkła Jedlice, lata 90. XX wieku, źr. Prezentacja BA Glass Jedlice.
W 1999 r. uruchomiono nową zestawiarnię i linię produkcyjną z dużym piecem. Rok później zakład wszedł w skład holdingu Warta Glass. Kolejne lata przyniosły dalsze modernizacje. W 2004 r. uruchomiono drugi piec i rozbudowano magazyny, a w 2007 r. wprowadzono dodatkowe urządzenia produkcyjne oraz zakończono rozbudowę magazynów.
Huta Szkła Jedlice, widok z lotu ptaka ok. 2007 r., źr. Prezentacja BA Glass Jedlice.
W 2011 r. grupa Warta Glass, do której należały zakłady Warta Glass Jedlice SA oraz Warta Glass Sieraków SA i Brisa Investments Sp. z o.o. z Poznania, sprzedała 80 % udziałów portugalskiej grupie BA Glass. Należą do niej trzy huty szkła w Portugalii i dwie w Hiszpanii. Huta zatrudniała wówczas około 260 osób.
Nowoczesne magazyny Huty Szkła Jedlice, źr. Prezentacja BA Glass Jedlice.
Nowoczesne magazyny Huty Szkła Jedlice, źr. Prezentacja BA Glass Jedlice.
W 2013 r. uruchomiono nowy piec JE1 o wydajności 320 ton dziennie wraz z nowym działem produkcji, magazynem i formiernią. W 2016 r. do użytku oddano piec JE2 o wydajności 210 ton dziennie. Rok później powstał jeszcze jeden magazyn produktów końcowych.
W kolejnych latach huta wdrażała coraz to nowocześniejsze rozwiązania. W 2023 r. przeprowadzono digitalizację gorącego końca w piecu JE2, wykorzystując roboty smarujące. Natomiast w 2024 r. wykonano naprawę pośrednią pieca JE1, czyli przegląd i naprawę zużytych elementów bez wyłączania całego pieca, co pozwoliło utrzymać jego wydajność.
Osiedle hutnicze
Do dzisiaj zachowały się niektóre budynki dawnej huty, w tym osiedle robotnicze dla pracowników huty (domy nr 8 i 9).
Jedlice osiedle hutnicze, dom nr 8. Fot. 1977 r. Źródło: www.fotopolska.eu.
Jedlice osiedle hutnicze, dom nr 8. Fot. 2019 r.
Jedlice osiedle hutnicze, dom nr 10. Fot. 1977 r. Źródło: www.fotopolska.eu.
Jedlice osiedle hutnicze, dom nr 10. Fot. 2019 r.
Pozostałością po dawnej hucie jest zachowany kanał hutniczy. Znajduje się on po prawej stronie drogi, tuż przed mostem, jadąc ze Szczedrzyka w kierunku Antoniowa.
Jedlice, dawny kanał hutniczy. Fot. 2019 r.
Dworek Beatka
Dawniej istniał tu folwark Beatenhof, którego pozostałością jest obecny dworek, powstały około 1870 r. Jeszcze w 2011 r. zamieszkiwały go dwie rodziny. W 2010 r. w jednej części budynku wybuchł pożar. W trakcie ratowania najmłodszego syna ojciec doznał ciężkich poparzeń i zmarł w szpitalu, pozostawiając pięcioro dzieci osieroconych. Dziś dworek stoi opuszczony, przypominając o minionych czasach i tragicznych wydarzeniach, które go dotknęły.
Jedlice Dworek Beatka, dawniej folwark Beatenhof. Fot. Max Glauer 1934 r.
Jedlice Dworek Beatka, dawniej folwark Beatenhof. Fot. 2019 r.
Jedlice Dworek Beatka, dawniej folwark Beatenhof. Fot. 2019 r.
Z najstarszych zabudowań hutniczych pozostał budynek z 1805 r., który znajduje się na terenie czynnej huty szkła, dworek Beatka oraz domy robotnicze z przełomu XVIII/XIX wieku. Osiedle hutnicze wraz z budynkami walcowni oraz kanałem hutniczym zostały wpisane do Rejestru Zabytków nr rej. 1948/70.
Epilog
Uzupełnienie tego wpisu zajęło mi bardzo dużo czasu, głównie z powodu braku potrzebnych materiałów. Zgłosiłam się do firmy z prośbą o udostępnienie archiwalnych dokumentów i wsparcie w uporządkowaniu powojennej historii zakładu. Nie było to łatwe z uwagi na liczne przekształcenia zakładu (huta działała w ramach holdingów i grup, zmieniała formę prawną na spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością itd.). W Internecie trudno było znaleźć informacje dotyczące samego zakładu, były za to ogólne o firmach Warta Glass czy BA Glass.
Wysłałam aż 15 wiadomości mailowych (!), zanim otrzymałam jakiekolwiek informacje. Cały proces trwał od 27 listopada 2024 r. do 2 lipca 2025 r. Wynikało to przede wszystkim z częstych zmian właścicieli, dyrektorów i innych osób, które mogły posiadać wiedzę o przeszłości zakładu. Ostatecznie okazało się, że obecne kierownictwo nie dysponuje pełnymi informacjami. Aż dziwne, że tak ogromny zakład nie posiada własnej kroniki, która wiele by ułatwiła.
Otrzymałam raptem trzy slajdy z prezentacji. Za to niezwykle treściwe i pozwoliły mi dokończyć historię huty do czasów współczesnych. Jestem ogromnie wdzięczna pani Dagmarze Maćkowiak z działu HR za jej zaangażowanie i pomoc, bez których ukończenie tego artykułu byłoby znacznie trudniejsze.
Opracowała
Mariola Nagoda (Opolanka z pasją)