Na początek chciałabym przedstawić historię Śląska Opolskiego. Jest to o tyle skomplikowane, że granice Śląska ciągle ulegały przekształceniom w wyniku różnych działań polityczno-administracyjnych. Artykuł ten powstał na podstawie materiałów z kursu Terenowy Przewodnik Po Opolszczyźnie, zasobów internetowych (na końcu umieszczam adresy tych najciekawszych), jak i notatek własnych.

200 tys. lat p.n.e.
Ślady pobytu człowieka na ziemiach dzisiejszego Śląska sięgają ok. 200 tys. lat p.n.e. Jednakże aż do przełomu starej i nowej ery, przewijających się przez te ziemie ludów, nie należy wiązać z jakąś konkretną kulturą: słowiańską czy germańską.

I-IV wiek
Słowianie przybyli tu w V wieku, natomiast wcześniej między I a IV wiekiem zamieszkiwało te tereny plemię Lugiów, których uważa się za Prasłowian. „Geograf Bawarski” z IX wieku, wymienia z nazwy poszczególne plemiona śląskie: plemiona Gołęszyców (5 grodów w okolicach dzisiejszego Raciborza), Opolan (20 grodów w okolicach Opola np. Niemodlin, Namysław), Ślężan (15 grodów w okolicach Wrocławia) i Dziadoszan (20 grodów w okolicach Głogowa), zaś inne dokumenty wymieniają jeszcze Trzebowian (koło Legnicy) i Bobrzan (koło Żagania).

Mimo, że byli to Słowianie, należy pamiętać, że nie był to naród polski zamieszkujący Śląsk, bowiem plemiona te nie miały wspólnych praw, obyczajów i świadomości wspólnego pochodzenia (to miało miejsce w czasach piastowskich).

Plemiona polskie w IX i X wieku, źr. Wikipedia.org.

V-VII wiek
W VII wieku Śląsk stał się częścią państwa Samona, którego centrum znajdowało się na terenie Moraw. Gdy król Samo zmarł – jego państwo rozpadło się. Na jego miejscu powstało państwo Wielkomorawskie. Założył je książę słowiański Mojmir. Państwo Morawskie obejmowało terytorium dzisiejszych Czech.

Następcy Mojmira: Rościsław i Świętopełk powiększyli Morawy o tereny Słowacji, Panonii i Serbów Łużyckich. Książę Rościsław przyjął chrześcijaństwo z Bizancjum i na ziemię Słowian przybyli pierwsi misjonarze – święci Cyryl i Metody. Jak dowiadujemy się z dawnego „Żywota św. Metodego”, Wielkomorawianie na podbitych przez siebie ziemiach krzewili chrześcijaństwo.

Stąd możemy przypuszczać, że na Śląsk chrześcijaństwo dotarło o wiele wcześniej, niż na inne ziemie polskie (przed 966 rokiem – to jest datą oficjalnego chrztu Polski za Mieszka I). „Chrzest Śląska” musiał nastąpić jednak nie później niż w 906/7 roku, gdyż wtedy Państwo Wielkomorawskie przestało istnieć, zniszczone m.in. przez Węgrów. Ten chrzest w czasach morawskich był w obrządku greckim. Oczywiście chrystianizacja to proces bardzo długi, który na Śląsku został zakończony dopiero pod rządami Czech i Polski.

Pod rządami Czech (ok. 906/7-ok. 990)
Najazdy Węgrów na Morawy natychmiast wykorzystało możnowładztwo czeskie, tworząc na gruzach upadających Wielkich Moraw swoje własne państwo. Młode Czechy, pod względem politycznym i kościelnym, w dużej mierze zależne były od Niemiec. Pod wpływy Czech dostał się wtedy również Śląsk. W tym okresie nastąpiła też druga misja chrystianizacyjna na te tereny Śląska, które już wcześniej objęte były misją metodiańską. św. Metody liturgię sprawował nie tylko w obrządku greckim, ale również w języku słowiańskim. Tego nie zaakceptowali nowi zwierzchnicy czeskiego Kościoła – Niemcy. Zarządzili więc ponowną misję, ale już w obrządku łacińskim. Na czele tej nowej, łacińskiej misji miał przybyć na Śląsk późniejszy św. Wojciech.

Pod rządami Polski (ok. 990-1335)
Około 990 r. pierwszy historyczny władca Polski z dynastii Piastów, Mieszko I, wykorzystał spór czesko-niemiecki i odbił Śląsk od Czechów. Mimo czeskiego panowania, plemiona śląskie, bardziej związane były kulturowo i etnicznie z Polanami.

W 1138 r. umarł Bolesław Krzywousty, a kraj został podzielony na dzielnice. Od tego roku przez 200 lat Śląsk był dzielnicą zależną od Polski, ale z dużą autonomią.

Śląsk i ziemia lubuska razem z dzielnicą senioralną przypadły najstarszemu synowi Krzywoustemu – Władysławowi Wygnańcowi. Rządził on jedynie 8 lat, a z powodu dążenia do jedynowładztwa, został przez braci wygnany z kraju.
Dzielnicą senioralną i Śląskiem zaczął wówczas władać Bolesław Kędzierzawy – brat Wygnańca.
W 1159 r. umarł Władysław Wygnaniec. Wówczas synowie Wygnańca: Bolesław Wysoki i Mieszko Plątonogi wrócili na Śląsk. Początkowo bracia rządzili razem, ale po 1168 r. Mieszko Plątonogi zażądał od brata oddzielnego terytorium. O to samo upomniał się najstarszy syn Bolesława Wysokiego -Jarosław. Syn razem ze stryjem (Plątonogim) oraz Bolesławem Kędzierzawym wystąpił przeciw ojcu (Bolesławowi Wysokiemu) i… wygnali go podobnie jak wcześniej Władysława Wygnańca. Kiedy z wygnania (z Niemiec) Wysoki powrócił, został zmuszony podzielić Śląsk: Mieszko Plątonogi dostał część z Raciborzem, a Jarosław – Opole.

W 1177 r. ponownie wygnano ze Śląska Bolesława Wysokiego. Kiedy wrócił do Wrocławia (na wygnaniu był w Krakowie), o część Śląska upomniał się trzeci syn Władysława Wygnańca, a brat Wysokiego – Konrad Laskonogi. Otrzymał on Głogów. W ten sposób Śląsk został podzielony na cztery części: raciborskie, opolskie, wrocławskie i głogowskie.

Proces ten był o tyle niebezpieczny, że podobnie jak Śląsk rozbita była cała Polska, zaś nasz południowy sąsiad – Czechy przeżywały wówczas czasy swojej największej potęgi. Praski dwór wciągał stopniowo w swą orbitę zależności kolejnych książąt śląskich. Jednych poprzez wspaniałości czeskiej kultury, innych zaś narzędziami politycznymi i wojennymi. Już w 1289 roku przysięgę lenną złożył Czechom książę bytomski, potem książęta: niemodliński, wrocławski, opolski aż stopniowo cały Śląsk został podporządkowany Czechom.

Tymczasem Królestwo polskie jednoczyło się pod berłem Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego. Śląsk jednak nie mógł zostać włączony do zjednoczonego Królestwa Polskiego, ponieważ książęta śląscy związani byli hołdem lennym z Czechami. Kazimierz Wielki, szukając u Czechów poparcia politycznego, dla swego słabego jeszcze królestwa, w 1335 r. zrzekł się praw do Śląska na korzyść Czechów.

Pod rządami Czech (1335-1526)
Rozpoczęła się germanizacja Śląska. Niemcy zajmowali najwyższe stanowiska państwowe i kościelne. Taka „germanizacyjna” polityka dokuczliwa była nie tylko dla mieszkańców Śląska, ale również dla samych Czechów. To m.in. stało się przyczyną wystąpień czeskiego patrioty Jana Husa. Niestety jego błędne teologicznie nauki z domieszką patriotyzmu stały się zarzewiem konfliktu, który najogólniej nazywa się wojnami husyckimi. Objęły one swym zasięgiem także Śląsk. Po śmierci króla Czech Jana z Poděbradu, gdy o tron czeski ubiegali się m.in. Władysław Jagiellończyk i król Węgier Maciej Korwin. Władysław zdobył wtedy koronę czeską , ale Maciej Korwin zatrzymał na krótko Śląsk, gdzie jego rządy charakteryzowały się uciskiem i rabunkową gospodarką. Po śmierci Korwina w 1490 r., król czeski Władysław Jagiellończyk odzyskał Śląsk, stając się dodatkowo królem Węgier. Posiadłości te i dwie korony dzierżył później syn Władysława – Ludwik Jagiellończyk. Zginął jednak w 1526 r., a zgodnie z międzynarodowymi umowami: Węgry i Czechy wraz ze Śląskiem przypadły Habsburgom. Wtedy rozpoczął się długi okres austriackiego panowania na Śląsku.

1.2.3.4.

1. Herb Śląska na nagrobku Henryka Prawego z XIII w.

2 .Herb Piastów Dolnośląskich XV wiek.

3. Herb księcia cieszyńskiego (ok. 1475–1500).

4. Herb księcia cieszyńskiego (ok. 1475–1500).

Pod rządami Austrii (1526-1740)
W okresie przejmowania Śląska pod wpływy Austrii, na ziemie te dotarło już nowe wyznanie protestanckie. Jednak z czasem, rządzący w Wiedniu katoliccy Habsburgowie, zaczęli prowadzić politykę eliminującą wyznanie protestanckie z ziem im podległych. Taka polityka stała się m.in. przyczyną wojny 30-letniej (1618-1648). „Katolickie” i „protestanckie” armie wkroczyły wtedy również na Śląsk, znacząc swą drogę rabunkiem, gwałtem i pożogą. Za armiami zaś szedł głód i śmiercionośne zarazy. Wojny, niestabilność i nadmiernie wysokie podatki spowodowały wielki kryzys gospodarczy. Na Śląsku zanikł handel, upadło rzemiosło…

Pod rządami Prus/Niemiec (1740-1922)
Wykorzystując zamieszanie polityczne w Austrii, król Prus Fryderyk II Wielki, zajął a następnie wcielił do Królestwa Prus Śląsk (z wyjątkiem ziem dawnego Księstwa Cieszyńskiego). Było to w 1740 roku, ale toczone kolejno trzy wojny śląskie zakończyły się dopiero w 1763 r. Do tej pory Śląsk był mało znaczącą austriacką prowincją, teraz stał się ważną gospodarczo częścią Prus. Prusacy sprowadzili na te ziemie niemieckich kolonistów, a poprzez administrację dążyli do zniemczenia wszystkich dziedzin życia. Polityka ta odnosiła znaczne sukcesy na Dolnym Śląsku, gdzie już na przełomie XVIII i XIX wieku było zaledwie 20% ludności polskiej. Inaczej natomiast było na Górnym Śląsku, gdzie, zwłaszcza na wsiach, ogromną większość mieszkańców stanowiła rodzima polska ludność. Niewiele w tym względzie zmieniła ostra polityka germanizacyjna zwana „Kulturkampf”, prowadzona po 1871 roku, kiedy Śląsk wraz z całymi Prusami stał się częścią zjednoczonego cesarstwa niemieckiego. Trzeba jednak przyznać, że pod koniec XIX wieku Śląsk rozwinął się gospodarczo. Powstawały kopalnie, huty, kolej… a niemiecka polityka gospodarcza święciła sukcesy. Nie miało to jednak wpływu na sytuację narodową. Mieszkańcy Górnego Śląska wciąż czuli się Polakami. Kiedy po pierwszej wojnie światowej, w 1918 r., Polska odzyskała niepodległość, poważna część Górnoślązaków opowiedziała się za przyłączeniem Śląska do Polski. Wyrazem tego były trzy kolejne powstania śląskie (1919-1920-1921).

Pod rządami Polski (1922-1939)
W rezultacie plebiscytu i powstań śląskich ok. 30% Górnego Śląska wróciło w 1922 r. do Polski. Pozostałe ziemie śląskie pozostały poza granicami do 1945 r. Z tych śląskich ziem odzyskanych od Niemiec oraz z części Śląska Cieszyńskiego utworzono województwo śląskie ze stolicą w Katowicach. Województwo to było najmniejsze w kraju, ale wysokość dochodu na jednego mieszkańca świadczyła o jego bogactwie, co było związane ze znacznym uprzemysłowieniem tego regionu.

Województwo to było integralną częścią Polski, ale posiadało (jako jedyne w Polsce) organa władzy lokalnej w postaci Sejmu Śląskiego, któremu podlegały m.in.: władze powiatowe i gminne, policja i żandarmeria, szkolnictwo, opieka zdrowotna, drogi, rolnictwo. Właśnie takie rozwiązania prawne, wraz z potencjałem gospodarczym regionu i pracowitością Ślązaków, były przyczyną dobrej kondycji województwa śląskiego w latach międzywojennych.

Pod rządami Niemiec (1939-1945)
II wojna światowa była dla Ślązaków z województwa śląskiego szczególnie okrutna. Od pierwszego dnia działań wojennych, czyli od 1 września 1939 r., hitlerowcy prowadzili na śląskiej ziemi dwa fronty. Pierwszy – to regularne działania przeciwko polskiej armii i lokalnym grupom oporu w kilku śląskich miastach, z którymi na tym terenie Niemcy uporali się zasadniczo w trzy dni. Drugi front – był z góry zaplanowanym mordowaniem powstańców śląskich, dziennikarzy, polityków, księży i innych, znanych z publicznie okazywanego przywiązania do Polski. W pierwszych dniach wojny znalazła się też pewna grupa Ślązaków, którzy ze strachu bądź wyrachowania- „stali się nagle gorliwymi Niemcami”. Nazwano ich „wrześniowymi Niemcami”. Po przejściu frontu rozpoczęła się ponad pięcioletnia okupacja, podczas której wszystkie ziemie śląskie stały się częścią Rzeszy Niemieckiej. Całą ludność natomiast wpisano na listy narodowościowe (Volkslisty), według następującego porządku: do grupy I i II zaliczono „zasłużonych dla Niemiec”, do III – zdatnych do zniemczenia i do IV – spolonizowanych Niemców.
Także „wyzwalanie” Śląska przez Rosjan w 1945 r. niosło ze sobą bolesne wydarzenia. Traktowali oni często Ślązaków jak Niemców – rabując, mordując, gwałcąc… Nie lepsi też byli ciągnący za frontem polscy szabrownicy.

W Polsce po 1945 roku
Po II wojnie światowej, na mocy niesprawiedliwych międzynarodowych traktatów, Polskę uzależniono od komunistycznej Rosji. Obszar Polski uszczuplono na wschodzie w zamian za tzw. „ziemie odzyskane” na zachodzie, m.in. Dolny Śląsk i część Górnego Śląska – Opolszczyznę. Zaraz po wojnie Rosjanie traktowali cały Śląsk jak podbity teren wroga, kradnąc fabryki, szyny kolejowe, druty elektryczne, dobra kultury. Prześladowano setki tysięcy Ślązaków. Wielu za rzekome współpracowanie z Niemcami skierowano do obozów karnych, np. do Mysłowic czy Łambinowic. W powojennym kraju nie było demokracji, wolności słowa, wyznania… Nieudolna państwowa gospodarka doprowadziła do wielkiego kryzysu lat 80., kiedy to w sklepach brakowało wszystkiego.

Województwo opolskie 1950-1975
Pierwsze województwo opolskie zostało utworzone w 1950 r. w wyniku podziału województwa śląsko-dąbrowskiego na województwo katowickie i opolskie. Do województwa opolskiego dołączono powiat brzeski i powiat namysłowski z dawnego województwa wrocławskiego.

Województwo opolskie 1975-1998
W 1975 r. w wyniku reformy administracyjnej utworzono województwo opolskie: powiat raciborski przyłączono do województwa katowickiego, a niemalże cały powiat oleski do nowo utworzonego województwa częstochowskiego. Od 1999 r., wobec likwidacji województwa częstochowskiego, powiat oleski jest ponownie częścią woj. opolskiego.

Województwo opolskie po 1998 r.
Śląsk Opolski charakteryzuje się licznie zamieszkującą tu społecznością autochtoniczną Ślązaków oraz Niemców. W wielu miejscowościach stanowią oni barwną mozaikę kulturową wraz z Polakami przesiedlonymi z polskich Kresów Wschodnich na miejsce Niemców, którzy uciekli stąd w ostatnich dniach II wojny światowej lub zostali po niej wyrzuceni. Rodzimi mieszkańcy Śląska Opolskiego, o orientacji śląskiej lub niemieckiej, pozostali poddając się mniej lub bardziej skutecznej polonizacji w okresie Polski Ludowej. To właśnie dzięki tej wspólnocie ponadnarodowej na Śląsku Opolskim udało się w 1998 r. utrzymać woj. opolskie jako obszar szczególny i wyróżniający się spośród innych.

Herb woj. opolskiego.

Śląsk Opolski w granicach historycznych
Większość obszarów dzisiejszego województwa stanowi zachodnią część Górnego Śląska. Natomiast północno-wschodnia część województwa (gminy Praszka i Rudniki) nie leży na historycznym Śląsku, lecz w Wielkopolsce (ziemia wieluńska). Pisząc o Śląsku Opolskim, ziemie te będą pomijane, bo wówczas należały do Wielkopolski.
Zachodnią część obecnego województwa (ponad 20% powierzchni) obejmują tereny historycznego Dolnego Śląska: ziemię brzeską oraz ziemię namysłowską, które do 1950 r. należały do dawnego woj. wrocławskiego.

Herb woj. śląskiego.               Herb woj. dolnośląskiego.

Śląsk Opolski czy Opolszczyzna?
Śląsk Opolski często jest mylony z nazwą Opolszczyzna. Śląsk Opolski odnosi się do obszaru dawnego Księstwa Opolskiego lub po prostu tej części rejencji opolskiej, która po III Powstaniu Śląskim pozostała w Niemczech. Natomiast Opolszczyzną obecnie nazywa się cały obszar województwa opolskiego. Chociaż pierwotnie nazwa ta powstała dla niemieckiej części Górnego Śląska w okresie międzywojennym. I nie jest wymysłem komunistycznym, jak często się słyszy.

Opracowała

 Mariola Nagoda (Opolanka z pasją)

 

Ciekawe strony do poczytania:
http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/
http://silesiana.republikasilesia.com/
http://www.interklasa.pl/portal/dokumenty/r023/slask%20opolski.htm
http://www.opole.celniej.pl/
http://www.elvish.org/gwaith/slask/
http://www.expolis.de/schlesien/texte/Pochodzenie_terytorialne.html
http://wpolityce.pl/polityka/124287-wazne-slowa-o-slasku-i-slazakach-opowiada-prof-marek-slazak-pierwszy-rektor-uniwersytetu-opolskiego
http://www.historycy.org/index.php?showtopic=58173
http://gornyslask.wordpress.com/category/historia/
http://www.isppan.waw.pl/priv/pmada/files/przylaczenie_slaska_opolskiego_do_polski.pdf