Wiecie, że w XVI wieku istniał staw, który był tak wielki jak pół Jeziora Dużego w Turawie? Był to wówczas największy staw na terenie całego Górnego Śląska. Staw ten częściowo znajdował się na terenie obecnej dzielnicy Opola, Gosławic, a także Zawady, Zbicka i Lędzin.

Grobla- pozostałość po dawnym Stawie Kalischa

Już wcześniej na terenie Gosławic, w miejscu nazywanym Groblą istniał staw Groczwinowsee (staw Gosławicki). Prawdopodobnie to właśnie w tym miejscu postanowiono wybudować nowy, większy. Staw został założony w 1532 roku. Był tak wielki, iż nazywano go Wielkim Stawem. Inne nazwy to Staw Kalischa, Kaliski Staw, Staw Kalicha. Nazwa ta najprawdopodobniej wywodzi się od nazwiska Kalisch. Martin Kalisch, zwany też Marthin Kalikhbiornil był gospodarzem mieszkającym w Gosławicach i zarazem właścicielem gruntu, na którym znajdował się zbiornik wodny.

Aby utworzyć tak ogromny akwen, zatopiono trzy osady rolnicze: Sowchicz (Sowczicz), Sbychin (Sbychim lub Zbiczin, Zbyczyny), Lendin (Lendzin). Pod wodą znalazły się tereny, na których dzisiaj znajdują się między innymi Centrum Handlowe Turawa Park, Pracowniczy Ogród Działkowy Stokrotka i Kopciuszek, Zakłady Drobiarskie Animex i budynek Monaru w Zbicku.

Staw powstał na rzece Swornicy i Malinie i liczył około 800 hektarów. Był to największy staw na Górnym Śląsku. Miał około 2,5 km długości, 2 km szerokości i 3,5 metra głębokości. Zbiornikiem wodnym zarządzał Urząd Książęcy w Opolu. Mieszkańcy przylegających do stawu wiosek zobowiązani byli do wykonywania różnych prac związanych z połowem i transportem ryb. Wszystkie te prace wykonywali za darmo. Kradzieże oraz nielegalny połów były dotkliwie karane. Stawy przynosiły ogromne dochody. W ciągu roku wyławiano nawet 1,8 miliona ryb, które sprzedawano do Wrocławia, Krakowa i Pragi. Wiadomo, iż Dominikanie z Opola otrzymywali roczną rentę ze stawu Kalischa aż do 1810 roku (do momentu sekularyzacji).

Fr. mapy z 1736 roku z ogromnym Stawem Kalischa i z trzema mniejszymi.

Na przełomie XVIII i XIX rozwija się rolnictwo (uprawa zbóż), hodowla bydła i przemysł. Rybołówstwo ma coraz mniejsze znaczenie. Prawdopodobnie wtedy ogromny staw został podzielony. Na mapie z 1736 roku widać jeden duży staw (Kalisch Teich) i trzy mniejsze o nazwach: Habedung Teich (Habedang), Gwotciecz Teich (Gwoidczek) Myślong Teich (Mischlang).

Fr. mapy z 1740 roku z ogromnym Stawem Kalischa.

Fr. mapy z lat 1740-1750 z ogromnym Stawem Kalischa i z trzema mniejszymi.

Fr. mapy z lat 1740-1750 z ogromnym Stawem Kalischa, przedzielonym groblą i z trzema mniejszymi zbiornikami wodnymi.

Fr. mapy z lat 1750-1800 z ogromnym Stawem Kalischa.

Mapa z wrocławskiego Archiwum Państwowego z lat 1800- 1850 z zaznaczonymi stawami: Habedung Teich, Gwotciecz Teich i Myślong Teich .

Fr. mapy z 1873 roku ze Stawem Kalischa podzielonym na kilka mniejszych.

Przy ogromnym Wielkim Stawie istniały dwa niewielkie stawy o nazwach Adam i Eva. Stawy te znajdowały się po obu stronach drogi z Opola do Lędzin, a obecna ulica Częstochowska przechodziła pomiędzy nimi. Stawy Adam i Eva były zlikwidowane do 1840 roku, gdyż z tego roku pochodzi ogłoszenie o dzierżawie łąk pod ta sama nazwą, czyli Łąka Adama i Łąka Evy.

Połączenie dwóch map z lat 1747-1753, ukazujący ogrom Stawu Kalischa.

W 1850 roku właścicielem majątku w Zbicku był pruski rotmistrz Reyman.  Brał on czynny udział w osuszaniu stawów i zamiany tychże terenów w łąki (pastwiska). Przy okazji wyprostowano i pogłębiono rzeki. Ostatecznie stawy zostały zlikwidowane około 1880 roku. Dokładna data nie jest znana. Stawy były bowiem likwidowane w różnym czasie. Na pewno jeszcze w 1873 roku istniały. Widnieją na mapie z tego okresu. A jeden z mniejszych stawów, znajdujący się po drugiej stronie obecnej drogi krajowej widoczny jeszcze był na zdjęciu z lat 1950-1955.

Fr. mapy z 1891 roku , na której brak już stawów. Pamiątką po Wielkim Stawie jest nazwa miejscowości Kolonia Grobla.

Fr. mapy z 1902 roku. Widać na niej podmokłe tereny po dawnym stawie.

Fr. mapy z 1914 roku. Widać na niej podmokłe tereny po dawnym stawie oraz zachowane nazwy: Zawade, Zbitzko, Lendzina a także Goslawitz i Kolonia Grobla.

Opole Gosławic (dawniej Kolonia Grobla), z lewej strony widoczny jeden z mniejszych stawów, pozostałość po Wielkim Stawie Kalischa.W oddali za laskiem dachy dwóch budynków mieszkalnych, które istnieją do dzisiaj. Na wprost dzisiejsza droga krajowa 45 (kierunek Kluczbork i dalej). Zdjęcie z lat 1950-1955. Źr. www.polska-org.pl

Opole Gosławice. Zdjęcie porównawcze do powyższego. Po lewej stronie w miejscu dzisiejszej rzeczki znajdował się jeszcze w latach 50. ubiegłego wieku mały staw.W oddali te same budynki co na zdjęciu wyżej. Na wprost obecna DK 45.

Dzisiejsza wieś Zawada jest pozostałością dawnych Sowchicz. Powstała na niezatopionych gruntach osady, która znajdowała się za wodą i zapewne stąd dostała nową nazwę Zawada (za wodą). Sbychin to dzisiejsze Zbicko, Lendin-Lędziny.

Fragment mapy Reymanna z 1879 roku z zaznaczonymi wioskami: Zawada (Sawada), Zbicko (Sbitzk), Lędziny (Lendzien) oraz ze stawami, które wówczas noszą nazwę: „Sawada oder Kalisch Teich” (Zawada albo Staw Kalischa).

Na terenie stawu  znajdowało się historyczne stanowisko rośliny nadwodnej Żabieńca trawolistnego (Alisma gramineum). Gatunek ten jest narażony na wymarcie i został umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin.

Żabieniec trawolistny (Alisma gramineum). Fot. Flickr.

Dzisiaj po Wielkim Stawie pozostały nam tylko nazwy. Jeszcze w 1926 używano nazwy: “Goslawitz mit Kolonie, Grobla, Adam und Eva”- Gosławice z Kolonią Gosławicką, Groblą, Adam i Ewa. Grobla była osadą, którą włączono do Gosławic. Obecnie po tej osadzie została tylko ulica Grobla. Osadę Adam i Eva przyłączono do Kolonii Gosławickiej. Następnie Gosławice i Kolonię Gosławicką włączono do Opola.

Fragment z książki adresowej z 1926 roku: „Goslawitz mit Kolonie, Grobla, Adam und Eva„, pochodzący ze strony: www.oberschlesien-aktuell.de

Gdzieniegdzie widać jeszcze pozostałości wału po ogromnym stawie. Na wałach rosną piękne stare dęby. W okolicy Chrząstowic, Dębia, Lędzin i Zbicka natomiast można znaleźć podmokłe łąki i liczne stare jazy, zastawki oraz przepusty.

Wały – pozostałość po Wielkim Stawie.

Wały – pozostałość po Wielkim Stawie.

Wały – pozostałość po Wielkim Stawie. Po prawej stronie, za rzeczką znajdował się staw.

Grobla po dawnym stawie, dziś jest fragmentem drogi krajowej 45.

Zastawka z przepustem w okolicy Chrząstowic.

Zastawka w okolicy Zbicka.

Stary jaz (zastawka) w okolicy Zbicka.

Legenda

Do dzisiaj zachowała się również legenda. Otóż w miejscu jednego z mniejszych stawów dawniej znajdowała się karczma. Według podania bawiono się tam, nie zważając na post. Któregoś Wielkiego Piątku, gdy mieszkańcy znów urządzili huczną zabawę, a alkohol lał się strumieniami, rozpętała się burza. Piorun uderzył w karczmę, która zapadła się. A w jej miejsce powstał głęboki staw. Jezioro było tak głębokie, że przez długie lata nie dawano rady je zasypać. Dopiero udało się to kilka lat temu. Chociaż do dzisiaj ziemia w tym miejscu jest ciemniejsza i ciągle wilgotna.

Miejsce, w którym według legendy miała znajdować się karczma.

Ps. W następnym poście będzie o osadzie Adam i Eva w dawnym Opolu: www.opolankazpasja.pl/osada-adam-und-eva-w-dawnym-opolu/

 

Opracowała

 Mariola Nagoda (Opolanka z pasją)

 

 

 

 

 

 

 

 








Autor:
Data:
niedziela, 14 kwietnia, 2019 at 18:59
Kategoria:
Przyroda
Komentarze:
Możesz zostawic odpowiedz
RSS:
Możesz sledzic komentarze tego postu poprzez Kanal RSS
  1. Zbigniew Says:

    Bardzo ciekawy artykuł. Duże podziękowanie za ciekawą opowieść historii sprzed Laty 😉 Pozdrawiam

  2. Aleksander Says:

    Od 1997 roku pokonałem tę drogę pewnie setki razy i dopiero dzisiaj wyczytałem, że… poruszam się starą groblą wśród wyschniętego stawu w kierunku…rodzinnego Kalisza (nomen omen).
    Przeczytałem także wiele ciekawych wątków na temat m.in. starych cmentarzy Nowej Wsi Królewskiej.
    Super artykuły wzbogacone pięknymi fotografiami.
    Gdy odwiedzę ponownie Opole, to wsiądę na rower 🙂

    Lubię To!

  3. Mariusz Says:

    Świetny artykuł ! Drobna uwaga, na początku w opisie użyta jest mylnie droga krajowa nr 40, chodzi o drogę krajową nr 45.

  4. Jerzy Says:

    Znam te tereny niemal na pamięć ze spacerów z psem. Część pokryta lasem jest niemal dziewicza, nie zmieniona od kilkuset lat przez rolnictwo. Na kolorowanych mapach Lidar widać tam dawne rozległe koryta rzek. Patrząc na mapy Lidar i przebieg grobli, staw musiał istnieć przez pewien czas w trójkącie Turawa Park, Grobla i Zawada. Zapewne najpierw go zmniejszono mniej więcej o połowę, a potem całkowicie zlikwidowano. Niestety groble niezbyt pokrywają się z dawnymi mapami. Czy ma Pani może więcej map z tego okresu i więcej informacji?
    Jerzy J.
    [email protected]

Dodaj komentarz