Użytek ekologiczny „Kamionka Piast” powstał Uchwałą Rady Miasta Opola z dnia 30 września 2010 r. i obejmuje powierzchnię 22,6 ha (Dz. Urz. Woj. Opolskiego z 15.11.2010 r. nr 130 poz. 1487). Zlokalizowany jest w pobliżu linii kolejowej oraz pomiędzy ulicami 1 Maja, Wapiennej i Rejtana. Utworzono go w dawnym wyrobisku marglu, które powstało w 1906 r. w związku z działalnością pobliskiej cementowni Stadt Oppeln. Pomimo rozległych zniszczeń, które miały miejsce po zakończeniu II wojny światowej w 1945 r. z udziałem Armii Czerwonej, zakład został odnowiony i ponownie uruchomiony pod nazwą cementownia Piast. Kiedy jednak w 1978 r. złoża margli zostały wyczerpane, wówczas podjęto decyzję o zamknięciu zakładu. Wtedy też rozpoczęła się degradacja terenu, a przyroda stopniowo opanowała zalane wyrobisko. Niestety przez wiele lat okolica kamionki borykała się z dzikim wysypiskiem śmieci.
Do dzisiaj krążą legendy o zatopionych dziwnych przedmiotach w kamionce. Choć, jak się okaże po latach, nie są to opowieści całkiem wyssane z palca. Na dnie kamionki bowiem znajdziemy m.in. wrak samochodu 126p, czyli popularnego niegdyś „malucha”, motocykl Jawa, manekiny, rurę basenową, do której można wpłynąć, namiot brezentowy zwany domkiem PCV, rower, rowerek wodny czy sporych rozmiarów lustro z rusztowaniem.
Rusztowanie z lustrem na kamionce Piast, źr. nurkomania.pl.
Skuter zatopiony na kamionce Piast, fot. A.Kasiura, źr. spodwody.pl.
Wrak malucha na kamionce Piast, źr. nurkomania.pl.
Rower zatopiony na kamionce Piast, fot. K. Ładowski, źr. Fb Stowarzyszenie Nurków Opolskich.
Zatopiony telefon w kamionce Piast, fot. A.Kasiura, źr. spodwody.pl.
Kościotrup zatopiony na kamionce Piast, fot. K. Ładowski, źr. Fb Stowarzyszenie Nurków Opolskic.
Zatopiony rowerek wodny na kamionce Piast, fot. Diving-Ecology-Education, źr. opole.naszemiasto.pl.
Zatopione manekiny, fot. A.Kasiura, źr. spodwody.pl oraz fot. K. Ładowski, źr. Fb Stowarzyszenie Nurków Opolskich.
Oprócz wyżej wymienionych „atrakcji” w akwenie można też jeszcze zobaczyć pozostałości po dawnej cementowni w postaci rurociągów, podkładów i szyn kolejowych, grubych stalowych lin.
Średnia głębokość zbiornika wynosi 8-12 m, a w najgłębszym miejscu dochodzi do 15 m. Pod wodą znajdziemy fragment zatopionego lasu, łąkę, ciekawy klif, ruiny zatopionego domku oraz platformy znajdujące się na różnych głębokościach. Dno zbiornika nie jest płaskie, występują tu obniżenia i wzniesienia. Pod wodą przebiega szlak nazwany przez nurków „Orlą Percią”. Jest to teren znajdujący się pod skarpą, a nurkowanie tam przypomina „spacer” górskimi graniami.
Skarpa na kamionce Piast, źr. Fb Stowarzyszenie Nurków Opolskich.
Zatopiony las na kamionce Piast, źr. nurkomania.pl.
Ruiny zatopionego domku na kamionce Piast, źr. nurkomania.pl.
Fauna wodna
Wyniki badań przeprowadzonych w 2015 r. potwierdziły występowanie aż 14 gatunków ryb, m.in. płocie, klenie, karasie, liny, okonie, szczupaki, węgorze, sumy, sumiki karłowate, karasie srebrzyste, wzdręgi. W zbiorniku występują także słodkowodne krewetki.
Piękny i jednocześnie nieco przerażający sum, fot. T. Kochanowski, źr. opole.naszemiasto.
Szczupak, fot. T. Kochanowski, źr. opole.naszemiasto.
Szczupak, fot.T.Kochanowski, źr. opole.naszemiasto.
Okoń, fot. T. Kochanowski, źr. opole.naszemiasto.
Krewetki, źr. Fb Stowarzyszenie Nurków Opolskich.
Rak pręgowaty (pręgowany, amerykański)
W wodach kamionki Piast spotkamy również taka pręgowatego, który został sprowadzony z Ameryki Północnej do Europy w XIX w. Od pozostałych gatunków różni się przede wszystkim charakterystycznymi czerwonymi pręgami na odwłoku, od których pochodzi jego nazwa. Jego introdukcja miała na celu zastąpienie ginących raków szlachetnych, jednak szybko stał się inwazyjny, wypierając rodzime gatunki raków (szlachetnego i błotnego) i przynosząc zagrożenie dla ekosystemów wodnych.
Jest jadalny, a mięso z odwłoka i szczypiec cechuje się wysoką wartością odżywczą, zawierając dużo białka i niewielką ilość tłuszczu, jednakże jest mniej smaczny niż w przypadku rodzimych gatunków.
Ze względu na swoje znaczne zdolności do przystosowania się, uważa się, że rak pręgowaty może egzystować praktycznie w każdym środowisku, nawet w wodach o niskiej jakości, co sprawia, że nie nadaje się jako wskaźnik czystości wód. Jego obecność w wodach nie oznacza jej czystości.
Rak pręgowaty wymaga ścisłej kontroli i monitorowania, aby ograniczyć negatywne skutki jego inwazyjności. Zagraża bowiem populacjom raka szlachetnego, mogąc przenosić śmiertelną chorobą – dżumę raczą.
Rak pręgowaty, źr. Fb Stowarzyszenie Nurków Opolskich.
Meduza
Dodatkowo wykryto obecność słodkowodnej meduzy, co stanowi ciekawy element naszego lokalnego ekosystemu. Jest to szczególnie interesujące zjawisko, ponieważ meduzy pojawiają się w naszej szerokości geograficznej w okolicach, gdzie temperatura wody utrzymuje się przez dłuższy czas na poziomie 25°C. Choć w innych częściach kraju występowanie meduz mogłoby wiązać się z zaskoczeniem, na Śląsku Opolskim obserwuje się je od lat 80. XX wieku. Zjawisko to wynika z charakterystycznie wysokich średnich temperatur panujących na tym obszarze, co skłania niektórych naukowców do określenia naszego regionu mianem „Florydy Polski”. To podkreśla nie tylko unikalność naszego ekosystemu, ale także jego dynamiczną adaptację do zmieniających się warunków środowiskowych.
Meduza, fot. T. Kochanowski, źr. opole.naszemiasto.pl.
Meduza, fot. T. Kochanowski, źr. opole.naszemiasto.pl.
Flora wodna
Prócz fauny w kamionce znajdziemy także ciekawe rośliny wodne.
Pływacz zwyczajny
To mięsożerna roślina, posiadająca pęcherzykowate pędy, które ułatwiają jej rozpoznanie. Dzięki specjalnym pułapkowym strukturom na pędach, zwanych pęcherzykami, łapie drobne organizmy wodne, takich jak plankton czy larwy owadów. Jest to roślina pływająca, która nie ma korzeni i swobodnie dryfuje na powierzchni wody. Tylko w czasie kwitnienia zbliża się do niej bliżej.
Roślina ta jeszcze do niedawna była objęta ścisłą ochroną. Od 2014 r. gatunek ten nie podlega już ochronie. Na polskiej czerwonej liście znajduje się w kategorii NT (bliski zagrożenia).
Pływacz zwyczajny, źr. Fb Stowarzyszenie Nurków Opolskich.
Jeden z gatunków pływacza, źr. fot. Diving-Ecology-Education, źr. opole.naszemiasto.
Ramienice
To glony o charakterystycznych nitkowatych strukturach, przypominających małe włókna lub nitki. Tworzą gęste, zwisające darnie, przypominające zielone lub brunatne chodniki w wodzie. Wiele gatunków ramienic odgrywa ważną rolę w ekosystemach wodnych, zapewniając pożywienie dla organizmów wodnych. W ostatnim czasie niezwykle się rozrosły. Ich gęste darnie są teraz na tyle obszerne, że utrzymują cały osad marglowy przy dnie, odgrywając istotną rolę w ekosystemach wodnych.
Ramienice, źr. Fb Stowarzyszenie Nurków Opolskich.
Zdrojek pospolity
To wodna roślina, która tworzy niezwykłe dywany na powierzchniach wód płynących. Ten wyjątkowy mech nie tylko dodaje uroku otoczeniu, jest także wyznacznikiem czystości wody.
Zdrojek pospolity, źr. Fb Stowarzyszenie Nurków Opolskich.
Wywłócznik kłosowy
To roślina wodna, popularna w wodach stojących i wolno płynących, bogatych w wapń i składniki pokarmowe. Jest gatunkiem mrozoodpornym, znosi zasolenie do 9‰. Jest ulubionym miejscem żerowania szczupaków.
Wywłócznik kłosowy, źr. Fb Stowarzyszenie Nurków Opolskich.
Mapa kamionki
W 2015 r. Tomasz Kochanowski i Anna Kamińska ze stowarzyszenia „Diving-Ecology-Education” opracowali nietypową, bo podwodną mapę kamionki. Pod uwagę wzięli głębokość zbiornika, temperaturę wody, uwzględnili również florę i faunę. Na mapie zaznaczono także inne atrakcje, które znajdują się w wodzie, jak wspomniany wyżej wrak samochodu, lustro, ruiny domku, zatopiony las i łąka. Niestety obecnie tablica z mapą jest zniszczona przez wandali.
Tablica z mapą kamionki, fot. 2016 r.
Tablica z mapą kamionki, fot. 2021 r.
Ochrona przyrody
Głównym celem utworzenia użytku ekologicznego jest zachowanie walorów przyrodniczych kamieniołomu, w tym ochrona eksponowanych profili geologicznych skał osadowych z okresu górnej kredy. Dodatkowo działania te mają na celu ochronę zagrożonych zbiorowisk roślinnych, stanowisk rzadkich i chronionych gatunków roślin, a także miejsc lęgowych i odpoczynku rzadkich i chronionych gatunków ptaków.
Zrewitalizowany fragment kamionki, fot. 2024 r.
Budki dla ptaków i nietoperzy
Na terenie kamionki zaobserwowano ptaki podlegające ochronie i zagrożone wyginięciem. Wśród nich znajdują się zimorodki, kosy, szpaki, perkoz dwuczuby, sójki, krzyżówki, łabędzie nieme, mewy srebrzyste oraz białogłowe. Znajdują się tu też charakterystyczne dla miejskiego krajobrazu popularne wróble, gołębie, czy jeżyki.
W parku okalającym kamionkę zamontowano na drzewach nowe liczne budki lęgowe dla ptaków. Nieco wcześniej, bo w 2019 r., z budżetu obywatelskiego miasta Opola, zrealizowano inicjatywę pt. „Odkomarzanie metodą ekologiczną”. W ramach tego projektu zainstalowano budki trocinobetonowe dla nietoperzy. Lokalizacje montażu kryjówek dla tych ssaków obejmowały kilka miejsc w Opolu, w tym okolice obszaru ekologicznego Kamionka Piast.
Liczne budki dla ptaków, fot. 2024 r.
Liczne budki dla ptaków, fot. 2024 r.
Trzcinobetonowe budki dla nietoperzy, fot. 2024 r.
Trzcinobetonowe budki dla nietoperzy, fot. 2024 r.
Roślinność użytku ekologicznego
Podczas badań przeprowadzonych w 2015 r. zlokalizowano łącznie 99 gatunków roślin naczyniowych. Stwierdzono występowanie gatunków chronionych takich jak: kruszczyk błotny, orlik pospolity, wełnianka szerokolistna. Natomiast nie stwierdzono notowanych wcześniej chronionych gatunków centurii nadobnej oraz wilżyny ciernistej. Oprócz wymienionych wyżej, w dawnym wyrobisku margli spotkamy rzadkie gatunki roślin, takie jak świbka błotna, skrzyp pstry, krwiściąg mniejszy, sit drobny, traganek pęcherzykowaty, kruszyna pospolita, bluszcz pospolity.
Kamionkę porastają w dużej mierze wymienione już wcześniej ramienice oraz rdestnice (połyskująca i grzebieniasta). Z roślin wodnych warto też wymienić pływacza zwyczajnego. W częściach przybrzeżnych stwierdzono popularne zbiorowiska turzyc i sitów (głównie sit członowaty i rozpierzchły).
Główne gatunki drzew i krzewów to: klon jawor, klon pospolity, dąb bezszypułkowy, lipa drobnolistna, orzech włoski, brzoza brodawkowata, jesion wyniosły, wierzba biała i płożąca, robinia akacjowa, dereń świdwa, bez czarny, leszczyna pospolita, głóg jednoszyjkowy, róża dzika, jarząb pospolity, jeżyna.
Barwinek, fot. 2024 r.
Jabłoń, fot. 2024 r.
Krzew głogu, fot. 2024 r.
Piękne stare drzewa, fot. 2024 r.
Piękne stare drzewa, fot. 2024 r.
Zaobserwowano tutaj również chrabąszcza Astrapa-eusulmi, znajdującego się w czerwonej księdze ginących gatunków, ropuchę zieloną, traszkę zwyczajną, jaszczurki, zaskrońce oraz trzy gatunki nietoperzy (mroczek późny, gacek brunatny, nocek wąsatek).
Kamionka Piast, fot. 2014 r.
Kamionka Piast, fot. 2020 r.
Kamionka Piast, fot. 2021 r.
Spora część kamionki została podczas rewitalizacji otoczona metalowym ogrodzeniem. Jest to duży plus, bo dzięki temu przebywanie na jej terenie jest bezpieczne. Zostawiono również w jednym miejscu fragment ogrodzenia bez jednego przęsła. Może to niektórych dziwić, ale jest to zrobione po to, aby umożliwić spacer brzegiem kamionki. Znajduje się bowiem tam ścieżka, która prowadzi skarpą. Jest ona dość wąska i trzeba uważać, aby nie spaść ze skarpy wprost do wody.
Ogrodzenie kamionki Piast, fot. 2024 r.
Przerwa w ogrodzeniu prowadząca na skarpę i do brzegu kamionki, fot. 2024 r.
Uważam to za bardzo dobry pomysł, aby udostępnić tę część kamionki, bo jest ona najbardziej malownicza. Minusem jest, że w niektórych miejscach przydałaby się jakaś barierka, aby nie zlecieć na dół. Ale w sumie mało kto tam chodzi i w ogóle dobrze, że nie zamknęli tego całkowicie. Można tą ścieżką dojść do platformy widokowej. Niestety projektant nie pomyślał, aby i tam zrobić przerwę w ogrodzeniu i nie ma przejścia (chyba że skok przez płot) i trzeba wracać tą samą drogą. Szkoda, bo wystarczyło w ogrodzeniu też zrobić przerwę albo dać małą furtkę i nie trzeba by było nadkładać drogi, aby wyjść stamtąd.
Przebieg urokliwej ścieżki na kamionce Piast, fot. 2024 r.
Przebieg urokliwej ścieżki na kamionce Piast, fot. 2024 r.
Miejscami jest naprawdę stromo, fot. 2024 r.
„Grobla” między wodami kamionki, fot. 2024 r.
Woda jest czyściutka a jej kolor prawie jak w Chorwacji, fot. 2024 r.
Nad brzegiem kamionki mozna spotkać także ptactwo wodne, fot. 2024 r.
Bywa i tak porośnięty fragment ścieżki, fot. 2024 r.
Oczywiście jak to ja, musiałam tez na swojej drodze wypatrzeć węże, tudzież żmije, które z bliska okazały się być zwykłymi wężykami, porzuconymi w gęstwinie:)
Jeden z „węży”, fot. 204 r.
Drugi „wąż”, fot. 204 r.
Woda w kamionce w tym roku (2024) wyjątkowo ma wysoki stan. Jeszcze nigdy nie widziałam w tej kamionce tyle wody. Niby wszędzie mówią o globalnej suszy, więc nie wiem, skąd tam tyle wody. Zalało kamieniste dawne „plaże”, część pomostu dla nurków, niektóre drzewa też znalazły się w wodzie. Jest to dość niecodzienny widok.
Tam, gdzie drzewa stoją w wodzie, dawniej było miejsce plażowania, fot. 2024 r.
Drzewa, które dziś stoją w wodzie, jeszcze niedawno były na suchym lądzie, fot. 2024 r.
Drzewa i krzewy, które dziś stoją w wodzie, jeszcze niedawno znajdowały się na suchym lądzie, fot. 2024 r.
Drzewa i krzewy, które dziś stoją w wodzie, jeszcze niedawno znajdowały się na suchym lądzie, fot. 2024 r.
Woda dotarła do pierwszego pomostu dla nurków, częściowo zalewając go, fot. 204 r.
Woda dotarła nawet do drugiego pomostu dla nurków zalewając go całkowicie, fot. 204 r.
Od strony garaży, od ul. 1 Maja znajduje się wyjście z ogrodzonego terenu kamionki na część, która nie została poddana rewitalizacji. Szkoda, bo tam są również piękne, tajemniczo wijące się ścieżki. Niestety w niektórych miejscach mocno zarośnięte.
Wyjście z kamionki na teren „niestrzeżony”, fot. 2024 r.
Ścieżka w części kamionki od strony ul. Rejtana, fot. 2024 r.
Niektóre ścieżki są ciekawie zarośnięte. Ta jeszcze do przejścia, fot. 2024 r.
Do tego od strony garaży przy ul. Rejtana mieszkańcy zrobili sobie lokalne wysypisko śmieci. Znajdziemy tu m.in. opony samochodowe, a także nawet kanapę. A przypominam, iż jest to teren użytku ekologicznego.
Użytek ekologiczny z wyrzuconą kanapą, fot. 2024 r.
W drugiej części będzie o rewitalizacji kamionki Piast.
Opracowała Mariola Nagoda
Serdecznie jeszcze raz dziękuję za udostępnienie zdjęć stronom:
Stowarzyszenie Nurków Opolskich (Fb) oraz nurkomania.pl.
Bibliografia:
Banek B, Rewitalizacja wybranych terenów poprzemysłowych znajdujących się w obrębie Opola. Tereny po nieczynnych cementowniach Bolko i Piast. Studium przypadku, Builder, 2021 r., nr 12.
Rajchel D., Rajchel A., Rozwój i modernizacja terenów zdegradowanych na przykładzie Kamionki Piast w Opolu, Rozwój Regionalny I Polityka Regionalna, 2022 r., nr 59.
Szczepka K., Szata roślinna i zbiorowiska roślinne wyrobiska Kamionka Piast w Opolu, Kraków 2020.