Triangulacja po 1945 roku

Już 30 marca 1945 roku powołano do życia Główny Urząd Pomiarów Kraju, który za zadanie miał planować, kierować, wykonywać zadania w zakresie geodezji i kartografii oraz dodatkowo je kontrolować.

Głowica zespołu stabilizacji punktu osnowy geodezyjnej poziomej w miejscowości Kubice pow. nyski: Znak Pomiarowy G.U.P.K. (Główny Urząd Pomiarów Kraju).

Okazało się, że 1 grudnia 1945 roku zarejestrowanych w Polsce było:

– 107 inżynierów mierniczych przysięgłych,

– 245 mierniczych przysięgłych,

– 164 inżynierów mierniczych,

– 403 mierniczych,

– 317 techników mierniczych

– 157 kreślarzy,

– 205 osób pomocniczych.

Razem zaledwie 1598 osób. O ponad połowę mniej niż przed wybuchem wojny. Kraj miał się właśnie odbudowywać, a brakowało ludzi, bez których ciężko rozpocząć jakąkolwiek budowę. Do tego ludzie ci przeszli różne szkoły. Nauczyli się prowadzić obliczenia w różnych systemach, co wcale nie ułatwiało współpracy. Do realizacji najpilniejszych zadań pomiarowych potrzeba było 5-8 tys. wykwalifikowanych pracowników, stąd też w latach 1948-49 otwarto aż 9 szkół kształcących w zawodzie mierniczego (3-letnie licea i 2-letnie gimnazja).

Osnowy geodezyjne

Jak już wiemy znaki geodezyjne to ustabilizowane w terenie punkty osnowy geodezyjnej, które stanowią podstawę dla wszelkich pomiarów związanych z pracami geodezyjnymi. Warto zaznaczyć, że znak geodezyjny nie jest tożsamy ze znakiem granicznym (który określa bieg granic działek w terenie), chociaż istnieją sytuacje, w których pełni podwójną rolę, równocześnie będąc znakiem granicznym.

Osnowy geodezyjne jako matematyczny układ odniesienia, dzielą się na:

– poziome (podstawowe, szczegółowe), w których wzajemne położenie punktów na powierzchni odniesienia zostało określone w przyjętym układzie współrzędnych geodezyjnych;

– wysokościowe, w których wysokości punktów zostały określone względem przyjętego układu odniesienia (np. poziomu morza).

Osnowę geodezyjną dzieli się na trzy klasy: osnowę podstawową (klasy I, II), obejmującą ściśle określone punkty o największej precyzji, osnowę szczegółową (klasy III, IV), będącą zagęszczeniem poprzedniej oraz osnowę pomiarową (klasy V).

W terenie punkty osnowy podstawowej i szczegółowej są zaznaczone za pomocą trwałych, stabilnych znaków geodezyjnych umocowanych w strategicznych lokalizacjach, gwarantujących ich długotrwałe użytkowanie. Dane znaku geodezyjnego są umieszczone w państwowym zasobie geodezyjnym i kartograficznym. Rozróżniamy 7 typów stabilizacji punktów osnowy, które podzielone zostały na kody od nr 1 do nr 7. Jak widać w poniższej tabelce, dawniej tych kodów było 10.

Typy stabilizacji punktów osnowy, źr. Dziennik Ustaw RP z 22.07.2021, poz. 1341.

Znaki geodezyjne używane po 1945 roku w Polsce:

Wieża triangulacyjna żelbetowa zakładana od 1961 roku oraz drewniana zakładana od 1981 roku, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Przykady dawnych drewnianych wież triangulacyjnych (z lat 80. XX wieku) w miejscowościach: Jaworz (Beskid Wyspowy), Cielętniki woj. śląskie, Borowa Góra (k. Wałbrzycha), źr. fotopolska.eu, polska-org.pl, gorybezgranic.pl.

Pozostałości drewnianej wieży triangulacyjnej w Lesie Trzebnickim, na szczycie Wężowej (Gajna).

Po drewnianej wieży triangulacyjnej został tylko granitowy słupek z literami: TP (trigonometrischer punkt). Las Trzebnicki, na szczycie Wężowej (Gajna).

Ciekawostką jest też drewniana wieża trangulacyjna na Śnieżce, któa nie zachowała się do naszych czasów. Zachował się natomiast duży, murowany słup.

Śnieżka, lata 1950-55 dawna wieża triangulacyjna z pomostem dla obserwatora, źr. polska-org.pl.

Widok współczesny na słup triangulacyjny na Śnieżce, fot. 2014 r.

Przykady zachowanych żelbetowych wież triangulacyjnych w woj. opolskim: Racławice Śląskie pow. prudnikcki, Sowin pow. nyski, Wierzbie pow. nyski. Jak wiadć na zdjęciach nie zawsze zachowały się żeliwne głowice.

Wieża triangulacyjna żelbetowa w miejscowości Kubice pow. nyski, wysokość punktu 197,2m n.p.m.

Przykład głowicy żeliwnej na betonowym słupku we Wierzbiu pow. nyski, który znajduje się pod żelbetową wieżą triangulacyjną.

Słup żelbetonowy ze strzałką o wysokości 1,5 m nad powierzchnią gruntów, zakładany od 1961 roku w odległości kilku metrów od punktów triangulacji państwowej I-IV klasy oraz przy niektórych punktach sieci niwelacji I i II klasy na terenie całego kraju, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Słup żelbetonowy ze strzałką znajdujący się w pobliżu nieistniejącej już drewnianej wieży triangulacyjnej w Borach Niemodlińskich.

Po 1945 roku polska geodezja skorzystała z adaptacji wielu punktów triangulacyjnych, które pierwotnie należały do terytoriów wcześniejszych państw zaborczych. Stabilizacja punktów triangulacyjnych często obejmowała wykorzystanie już istniejących znaków geodezyjnych, takich jak słupy betonowe, granitowe czy repery. Geodeci oceniali stan istniejących znaków, w tym ich trwałość, stabilność i czytelność. W przypadku uszkodzeń lub zniszczeń, przeprowadzano prace rekonstrukcji lub naprawy znaków, aby przywrócić im pierwotną funkcjonalność. Znaki mogły być uaktualniane poprzez dodawanie nowych oznaczeń lub numerów identyfikacyjnych zgodnie z nowymi standardami i potrzebami geodezyjnymi.
Jeszcze jakiś czas po zakończeniu II wojny światowej na Śląsku wykorzystywano „stare” niemieckie oznaczenia. Ale myślę, że podobnie było na terenach byłych zaborów austriackich i rosyjskich. Było to związane z faktem, że po wojnie konieczne było dostosowanie istniejącej infrastruktury geodezyjnej do nowych warunków administracyjnych. Dopiero w późniejszym okresie, głównie w latach 70. XX wieku przeprowadzono proces ujednolicania systemu oznaczeń geodezyjnych i wprowadzono typowo polskie znaki geodezyjne. W ramach tego procesu mogło dochodzić do zmiany oznaczeń i adaptacji istniejących punktów triangulacyjnych oraz innych znaków geodezyjnych do nowych standardów polskiego systemu geodezyjnego.

Znaki osnowy poziomej

Na pierwszy rzut oka, słupy niczym nie różnią się od siebie. Głównie używane są słupy betonowe, ale zdarzają sie także granitowe. Niektóre słupy posiadają żeliwną głowicę, inne tylko wyryty znak krzyża na szczycie. Największe różnice znajdują się w podziemnej części znaku, czyli centrze (może być ceramiczny, metalowy, w formie pręta albo po prostu jako wyryty znak krzyża) oraz w czym ten centr jest osadzony (może być to płyta betonowa albo blok betonowy). Niestety tego nie zobaczymy, więc będzie nam trudno tak na oko ocenić typ danego obiektu. Niemniej jednak przedstawiam kilka typów, dostępnych w południowej części Polski. Jeśli ktoś jest zainteresowany innymi obszarami Polski, to zachęcam do lektury. Szczegółową bibliografię podałam na końcu artykułu.

Słup betonowy z żeliwną głowicą o wym.15×15 cm zakładany w latach 1948-1958, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Słup betonowy z żeliwną głowicą o wym.15×15 cm zakładany po 1948 roku, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów, Główny Urząd Geodezji i Kartografii”, Warszawa 1984.

Słup granitowy zakładany po 1948 roku, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów, Główny Urząd Geodezji i Kartografii”, Warszawa 1984.

Słup betonowy zakładany po 1948 roku na terenach skalistych woj. południowych, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów, Główny Urząd Geodezji i Kartografii”, Warszawa 1984.

Słup betonowy z żeliwną głowicą o wym.15×15 cm zakładany w latach 1948-1958, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów, Główny Urząd Geodezji i Kartografii”, Warszawa 1984.

Znaki osnowy wysokościowej

Znaki osnowy wysokościowej to w głównej mierze znaki ścienne w postaci reperów, niestety nie tak malowniczych jak pruskich, a zwykłych metalowych bolców. Chociaż te pierwsze były odlewane z żeliwa i też wyglądają ciekawie. Po 1972 roku rozpoczęła się masowa produkcja bolców ze stali nierdzewnej. Reper ten charakteryzuje się bolcem, na którym widać dwie litery oraz cztery cyfry. Litery AA AB AC i AD oznaczają, że jest to seria wyprodukowana na potrzeby sieci niwelacyjnej precyzyjnej I i II klasy. Serie od AE wzwyż to sieć klasy III i IV.

Reper ścienny – bolec zakładany od 1972 roku, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Reper ścienny – bolec zakładany od 1972 roku, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

A tak wygląda wykopany słupek z reperami. Dla ścisłości, nie ja go wykopałam :). Mam nadzieję, że widać dobrze na zdjęciach, że jeden reper znajduje się na szczycie słupa (prawa część zdjęcia), drugi z kolei jest w podziemnej części (lewa strona zdjęcia). To niezwykle rzadka okazja zobaczenia tego podziemnego repera, który zwykle siedzi w ziemi.

Słupek z dwoma reperami, fot. zrobiona została w lesie Opolu-Grudziacach w 2017 r.

Współcześnie

Dla oznaczenia typu znaku w bazie danych państwowego rejestru podstawowych osnów geodezyjnych, grawimetrycznych i magnetycznych oraz w bazie danych szczegółowych osnów geodezyjnych stosuje się kody znaków podane w pierwszej kolumnie tabeli:

Nowe kody znaków, źr. Dziennik Ustaw 2012 poz. 352: Rozporządzenie Ministra Administracji I Cyfryzacji z dnia 14 lutego 2012 r. w sprawie osnów geodezyjnych, grawimetrycznych i magnetycznych.

Jeśli chodzi o repery ścienne i punkty wysokościowe współczesnie używa się ich w postaci specjalnych gwoździ wykonanych z hartowanej stali (nierdzewnej, ze stali ocynkowanej lub mosiądzu). Niektóre posiadają na główce centr, pozwalający na dokładne ustawienie instrumentu nad punktem.

Przykłady reperów-gwoździ pomiarowych, źr. profigeo.pl.

Przykłady reperów-gwoździ pomiarowych, źr. profigeo.pl.

W użyciu znajdują się również gwoździe, na których na główce może być napis „Punkt pomiarowy”, „Punkt graniczny” lub inny:

Przykłady reperów-gwoździ pomiarowych z napisami, źr. profigeo.pl.

Ciekawą alternatywą dla standardowych betonowych i ciężkich graniczników są repery z tworzywa sztucznego tzw.  „plastmarki”. Są one dostępne w dwóch wersjach, z napisem „Punkt pomiarowy” lub „Punkt graniczny”. Niestety nie są one tak reprezentacyjne jak te przedwojenne, ale za to są bardzo wytrzymałe na trudne warunki atmosferyczne. Coś za coś.

Reper z tworzywa sztucznego tzw. plastmark, źr. Katalog www.tpi.com.pl

Przykłady różnych znaków geodezyjnych w Polsce w woj. opolskim

Przykłady reperów z napisem „Znak wysokościowy”, znajdujące sie w woj. opolskim: Grodziec pow. opolski, Opole, Niemodlin pow. opolski, Jastrzębie pow. namysłowski, Szydłowiec Śl. pow. opolski, Ścibórz pow. nyski.

Przykłady reperów bez napisów (nie jestem pewna, czy wszystkie są powojenne), znajdujące sie w woj. opolskim: Grodziec pow. opolski, Łąka Prudnicka pow. prudnicki, Opole-Sławice, Tarnów Opolski, pow. opolski, Opole-Groszowice, Opole-Chabry.

Reper-bolec znajduje się w Otmuchowie. Prawdopodobnie oznaczenie to: BA 2238.

Reper z cyfrą znajdujący się w Spóroku pow. strzelecki na ścianie dworca kolejowego.

Reper znajdujący się słupku betonowym, na wale koło zapory w Pokrzywnej pow. nyski.

Punkt osnowy geodezyjnej (mały metalowy punkt w betonowym słupku na zdjęciu z lewej strony) w Górażdżach pow. krapkowicki.

Układ 1942

W 1952 roku na I Konferencji służb geodezyjnych ZSRR i krajów demokracji ludowej w Sofii ustalono zbudowanie przez państwa bloku wschodniego jednolitej sieci geodezyjno-astronomicznej. Do tego nie pasowała elipsoida Bessela i punkt przyłożenia w Borowej Górze. W związku z tym Polska przyjęła układ współrzędnych 1942 (elipsoida Krassowskiego, punkt początkowy triangulacji w Pułkowie koło Leningradu). Układ 1942 (tzw. Pułkowo 1942) w ZSRR obowiązywał już od kilku lat i był tajny. Z tego też powodu były kłopoty z produkcją map dla celów gospodarczych (cywilnych).

W 1965 roku zakończono prace związane z założeniem sieci triangulacyjnej i wypełniającej na terenie kraju. Cała sieć liczyła ok. 6 tys. punktów, pomierzono 53 bazy i wykonano obserwacje astronomiczne na 12 punktach Laplace’a.

Natomiast osnowa wysokościowa w całym kraju została pomierzona w okresach:

– w latach 1952-1955 sieć niwelacji precyzyjnej I klasy;

– w latach 1955-1958 sieć niwelacji precyzyjnej II klasy 1 kategorii;

– w latach 1930-1954 sieć niwelacji precyzyjnej II klasy 2 kategorii.

Układ 1965

W 1968 roku Komitet Obrony Kraju uchwalił stworzenie dodatkowego cywilnego układu 1965. A w 1970 roku rząd zdecydował, aby produkować mapy w skali 1:10 000 w dwóch układach równolegle: 1942 i 1965. W ramach opracowania Jednolitej Sieci Astronomiczno-Geodezyjnej Europejskich Krajów Socjalistycznych w latach 1966-1968 ppłk Czesław Głazek i kpt. Eligiusz Czaczkowski dowiązywali polską sieć triangulacyjną I klasy do sieci: ZSRR, CSRS i NRD. Wówczas po raz pierwszy w Polsce zastosowano światłodalmierze, radiodalmierze oraz giroteodolity.

WGS, GUGIK, GPS

Rozwój satelitarnych systemów nawigacyjnych stworzył możliwość opracowania światowego układu odniesienia. Pierwszym globalnym układem, w którym wykorzystano pomiary satelitarne, był opracowany pod koniec lat 50. XX wieku, World Geodetic System 1960 (WGS 60). W 1967 roku powstał WSG 66, w 1975 roku – WSG 72. Natomiast od 1987 roku stosuje się układ WSG 84. Wszystkie te globalne układy odniesienia obejmują swym zasięgiem obszar całego świata. Elipsoidą odniesienia jest elipsoida ziemska, natomiast punkt przyłożenia stanowi środek geoidy.

W latach 1980-84 na potrzeby związane z opracowaniem cywilnej mapy w skali 1:100 000 stworzono kolejny układ GUGIK 80. Był to stereograficzny układ z punktem przyłożenia w geometrycznym środku Polski.

W 1983 roku po raz pierwszy wykorzystano technologię GPS do założenia osnowy geodezyjnej (Fort Stewart w USA). Rok później jest już oficjalna zgoda USA na korzystanie z GPS przez cywilne agencje zajmujące się pomiarami geodezyjnymi.

Triangulacja po 1989 roku

Zmiany polityczne w naszym kraju po 1989 roku stworzyły możliwość włączenia Polski do jednolitego europejskiego układu odniesienia EUREF. W dniach 4-8 lipca 1992 roku przeprowadzona została międzynarodowa kampania pomiarowa EUREF-POL’92, której celem było włączenie Polski do sieci EUREF. W ramach tego przedsięwzięcia przyjęto układ wysokości normalnych, odniesiony do średniego poziomu Morza Bałtyckiego w Zatoce Fińskiej, ustalonego na podstawie mareografu w Kronsztadzie koło Sankt Petersburga (Federacja Rosyjska).

Obserwacje przeprowadzone zostały na 30 punktach rozmieszczonych na obszarze całej Europy, w tym na 11 w Polsce.

Rozmieszczenie punktów GPS w ramach kampanii EUREF-Pol’92: w Europie 30 punktów, w tym w Polsce 11 punktów, źr. Zakład Geodezji Planetarnej Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk, http://zgp.cbk.waw.pl/proj/eurefpol_pl.html.

EUREF-POL

EUREF-POL – sieć 11 punktów geodezyjnych (Grybów, Józefosław, Borówiec, Lamkówko, Borowa Góra, Zubowice, Rogaczew, Studnice, Czarnkowie, Masze, Rozewie), dla których zostały określone współrzędne geodezyjne w nawiązaniu do układu odniesienia ETRF (European Terrestrial Reference Frame – Europejski Układ Odniesienia), i która pełni funkcję podstawowej bazowej osnowy geodezyjnej.

Wykaz współrzędnych geodezyjnych punktów sieci EUREF-POL, źr. Wikipedia.org

Jeden z EUREF-ów znajdujący się na Borowej Górze (BOGE00POL), źr. pepncb.eu.

POLREF

Następnie w latach 1994-1995 sieć EUREF-POL zagęszczono 348 punktami geodezyjnymi rozmieszczonymi równomiernie na obszarze całego kraju, jako uzupełnienie bazy (zagęszczenie osnowy do boków o długości 30–50 km), powstała wtedy sieć POLREF. Wszystkie pomiary wykonano technologią GPS.

Mapa rozmieszczenia sieci POLREF*.

Jako przykład POLREF-u podam ten zlokalizowany w Opolu-Gosławicach o numerze 1305 z głowicą (reperem) o numerze BA 7015. POLREF ten znajduje się na najwyższym wzniesieniu w Opolu, które wynosi 177,9m n.p.m.

ETRS89

European Terrestial Reference System 1989 – to europejski system odniesienia przestrzennego, który został stworzony w celu jednolitego opisu położenia geograficznego obiektów na powierzchni ziemi w Europie. Jest to trójwymiarowy system, który uwzględnia zarówno współrzędne poziome (długość i szerokość geograficzną), jak i współrzędne pionowe (wysokość nad poziomem morza).

System ten jest związany z globalnym systemem nawigacji satelitarnej GPS (Global Positioning System) i ma na celu zapewnienie jednolitego odniesienia przestrzennego dla różnych krajów europejskich.

PL-ETRF89

Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 15 października 2012 roku w sprawie państwowego systemu odniesień przestrzennych, rozszerzenie tego układu na obszar Polski nosi nazwę PL-ETRF89.

System GPS składa się z 24 satelitów, w tym 3 rezerwowych. Rozlokowane są one w 6 orbitach kołowych, po 4 satelity na każdej orbicie, na wysokości ok. 20200 km nad powierzchnią ziemi. Satelity obiegają kulę ziemską dwa razy w ciągu doby, emitując stałe sygnały radiowe.

ITRS oraz ITRF

ITRF (International Terrestial Reference Frame, obecnie ITRF2008) jest realizacją układu w systemie ITRS (International Terrestial Reference System), powstałą poprzez kombinowane rozwiązania otrzymane z różnych technik satelitarnych, w tym: DORIS (IDS), VLBI (IVS), SLR (ILRS) oraz GPS (IGS).

ITRS służy do opisu położenia obiektów geodezyjnych na powierzchni Ziemi, a ITRF jest jednym z aktualnych jego realnych przedstawień.

ASG-EUPOS

To polska infrastruktura geodezyjna oparta na systemie nawigacji satelitarnej GNSS (Aktywna Sieć Geodezyjna EUPOS) uruchomiona w 2008 r. i zarządzana przez Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Jest to system nawigacji satelitarnej, który umożliwia precyzyjne określanie pozycji na powierzchni ziemi.
Obecnie do systemu ASG-EUPOS włączonych jest 125 stacji referencyjnych:
– 84 stacje będące własnością GUGiK, które są w pełni zarządzane przez administratorów ASG-EUPOS,
– 15 stacji należących do innych instytucji (samorządowych, naukowych i innych),
– 26 zagranicznych stacji referencyjnych uzupełniających sieć ASG-EUPOS w strefie przygranicznej.
Średnia odległość pomiędzy stacjami wynosi 70 km.

Mapa stacji referencyjnych systemu ASG-EUPOS, źr. system.asgeupos.pl.jpg

W woj. opolskim znajdują się dwie stacje referencyjne systemu ASG-EUPOS, w Opolu (tą zajmę się w osobnym artykule poswięconym znakom geodezyjnym w Opolu) oraz Nysie:

Identyfikator: DOMES 12278M001
Nazwa punktu: NYSA ASG-EUPOS
Nr punktu: 473402400
Lokalizacja: Starostwo Powiatowe, ul. Parkowa 4, Nysa
Współrzędne: 50° 28’39.649448’’, 17° 20’01.445413’’ (50.4776803N, 17.3337347E)
Antena: Leica AR20 Choke Ring GNSS Antenna (LEIAR20 LEIM)
Maszt antenowy: aluminiowy o średnicy 10cm
Odbiornik: Leica GR30 GNSS Reference Server

System ASG-EUPOS na budynku Starostwa Powiatowego w Nysie, źr. asgeupos.pl.

Metryka dla systemu ASG-EUPOS na budynku Starostwa Powiatowego w Nysie, źr. www.mapy.geoportal.gov.pl.

PL-KRON86-NH

To polska realizacja układu odniesienia wysokości opartego na wyrównaniu sieci niwelacji precyzyjnej dawnej I klasy. Poziomem odniesienia układu (H=0,000) jest średni poziom Morza Bałtyckiego dla mareografu w Kronsztadzie (Federacja Rosyjska). Pierwotnie układ ten miał być stosowany maksymalnie do 2019 roku. Zgodnie z rozporządzeniem z 2019 roku układ Kronsztad ma być stosowany w Polsce nie dłużej niż do 31 grudnia 2023 roku i zostanie zastąpiony przez układ wysokościowy PL-EVRF2007-NH.

PL-EVRF2007-NH

ang. European Vertical Reference Frame – jest to polska realizacja europejskiego (EVRS) układu odniesienia wysokości EVRF2007, opartego na łącznym wyrównaniu sieci niwelacji precyzyjnych krajów europejskich zgodnie z danymi z 2007 roku. Poziomem odniesienia (H=0,000) jest poziom układu wysokości Amsterdam (niderl. Normaal Amsterdams Peil (NAP)), który odpowiada średniej wysokości historycznego pływu Morza Północnego wyznaczonego dla mareografu w Amsterdamie w latach 1683–1684.

Przyczyną wprowadzenia nowego układu są między innymi: zaprzestanie korzystania z lokalnych układów wysokościowych, takich jak Układ Wysokości Zero Wisły czy układ wysokości miasta Łodzi – ŁAM. Dodatkowo istotne jest ujednolicenie danych wysokościowych w celu prowadzenia inwestycji, harmonizacja baz danych przestrzennych prowadzonych przez administrację publiczną, a także jednolite wyrównanie w ramach europejskiej sieci osnowy wysokościowej (UELN).

Punkty osnowy podstawowej pomierzone w ramach kampanii kalibracyjnej 2008 (EUREF-POL, POLREF, EUVN), źr. Bosy J., Oruba A., Graszka W., ASG-EUPOS i podstawowa osnowa geodezyjna w Polsce, Biuletyn Wojskowej Akademii Technicznej, 2010, vol. LIX, nr 2.

To by było na tyle tych dwóch przydługich wpisów, a które i tak ledwo liznęły temat triangulacji i znaków geodezyjnych. Ze swojej strony dodam jeszcze, że wiedzę tę można wykorzystać do zorganizowania ciekawych wycieczek po okolicy. Fajną sprawą może być poszukiwanie w terenie wież triangulacyjnych albo trudniejszych do znalezienia różnych punktów triangulacyjnych/niwelacyjnych, czy to w postaci słupków, reperów czy innych obiektów.

Ja korzystam ze starych niemieckich map tzw. Messtischblatt, które można pobrać m.in. ze strony:

http://igrek.amzp.pl/mapindex.php?cat=TK25

Trzeba wejść w link, a potem wybrać kwadracik z miejscowością, która nas interesuje i tam znaleźć odpowiednią mapę. Uwaga! Mapy te bardzo dużo ważą. Warto je najpierw ściągnąć na komputer i dopiero potem z nimi pracować, bo niektóre naprawdę długo się otwierają.

Przykład kwadracików z głównymi nazwami miejscowości na mapach Messtischblatt.

Kiedy mamy już starą mapę, można spróbować poszukać oznaczeń geodezyjnych. Dla początkujących polecam malutką ściągę legendy dla niemieckich map oraz polskich. Ułatwią one wyszukanie na mapie odpowiednich dla nas punktów. A potem idziemy/jedziemy w teren i sprawdzamy, co tam jest.

Legenda do mapy niemieckiej z ok. 1939 roku oraz katalog znaków topograficznych z 1961 roku używanych w Polsce.

A tutaj możemy spróbować znaleźć współczesne punkty geodezyjne. Żółtymi trójkątami zaznaczono punkty osnowy podstawowej. Ale na mapie widoczne są także pozostałe punkty niwelacyjn (czarne trójkąty lub kropeczki z podaną wysokością). Można zawsze sobie przy okazji sprawdzić, czy w terenie jest tego jakiś ślad, np. słupek albo reper:

https://mapy.geoportal.gov.pl/imap/Imgp_2.html?locale=pl&gui=new&sessionID=7443403

Znaki geodezyjne i urządzenia zabezpieczające te znaki podlegają ochronie prawnej. Wskazuje na to jednoznacznie treść artykułów 14, 15 ,48 Ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne. Zgodnie z art. 48:

„Kto wbrew przepisom niszczy, uszkadza, przemieszcza znaki geodezyjne, grawimetryczne lub magnetyczne i urządzenia zabezpieczające te znaki oraz budowle triangulacyjne, a także nie zawiadamia właściwych organów o zniszczeniu, uszkodzeniu lub przemieszczeniu znaków geodezyjnych, grawimetrycznych lub magnetycznych, urządzeń zabezpieczających te znaki oraz budowli triangulacyjnych – podlega karze grzywny”.

 

W poprzedniej części przeczytaliście o triangulacji do 1945 roku, w następnej części przeczytacie o triangulacji w Opolu.

 

Bibliografia

Banasik P., Bujakowski K., Najstarsze sieci geodezyjne w Polsce – sieć triangulacyjna na obszarze Staropolskiego, Okręgu Przemysłowego, „Roczniki Geomatyki”, 2018, z. 3, s. 159-174.

Bosy J., Oruba A., Graszka W., ASG-EUPOS i podstawowa osnowa geodezyjna w Polsce, Biuletyn Wojskowej Akademii Technicznej, 2010, vol. LIX, nr 2, s. 7-15.

Czarnota J., Założenie i wykonanie podstaw geodezyjnych w Polsce, „Wiadomości służby geograficznej” 1929, z. 1-2, s. 1-9.

„Katalog wysokości reperów polskiej podstawowej sieci niwelacyjnej”, Ministerstwo Komunikacji Biuro Pomiarowe, Warszawa 1939.

Kosiński W., Historia triangulacji w Polsce, „Przegląd Geodezyjny” 1959, nr 1, s. 29-33.

Kosiński W., Historia triangulacji w Polsce, „Przegląd Geodezyjny” 1959, nr 2, s. 68-70.

Kośka T, Znaki osnów wysokościowych miasta Łodzi, „Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej”, zeszyt 61.

Kurałowicz Z., Słomska A., Stacje mareograficzne i wybrane wysokościowe układy odniesienia w Europie, „Inżynieria morska i geotechnika”, 2015, nr 6, s. 843-853.

Kreutzinger J., „Topografja. Pomiar i zdjęcia kraju, kartografja i wojskowe znaczenie terenu”, Warszawa 1928.

Kryński S., Z dziejów triangulacji na ziemiach Polski – triangulacja Pruska 1832-1914, „Studia i materiały z dziejów nauki polskiej”, seria C, zeszyt 14.

„Niwelacja topograficzna wg. wykładów kpt. Szpindlera Tytusa”, Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa 1926.

„Podręcznik dla uczestników szkolenia z możliwości, form i metod zastosowania bazy danych obiektów topograficznych”, oprac. Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 2014.

Ryczywolski M., II Konferencja Użytkowników ASG‐EUPOS „ASG‐EUPOS w państwowym systemie odniesień przestrzennych”, Departament Geodezji, Kartografii i Systemów Informacji Geograficznej, Katowice 2012.

Szyprowski K., Triangulacja miasta Opola, „Przegląd Geodezyjny” 1959, nr 5, s. 174-180.

Tatarkowski J., Budowa wież i znaków triangulacyjnych, „Przegląd Geodezyjny” 1946, nr 6, s. 1-15.

Trigonometrischen Abteilung der Landesaufname, Die Königlich Preussische Landes-Triangulation. Abrisse, Koordinaten und Höhen, [w:] „Koordinaten und Höhen sämmtlicher von der Trigonometrischen Abtheilung der Landes-Aufnahme bestimmten Punkte im Regierungsbezirk Oppeln”, Berlin 1885, VII.

Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Wytyczne techniczne G-2.1.Podstawa osnowa wysokościowa. Projektowanie, pomiar i opracowanie wyników, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Netografia:

www.geoforum.pl

*Źródło mapy:

Nie jestem w stanie podać dokładnego źródła tej mapy. Prawdopodobnie znalazłam ją na stronie Centralnego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, ale strona już nie istnieje (serwisy.codgik.gov.pl), bo ośrodek został zlikwidowany w 2017 roku, a jego zadania przejął Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Na tejże stronie był także szczegółowy wykaz Polrefów wraz ze współrzędnymi, ale niestety tego nie zdążyłam zapisać.