Wieże i punkty triangulacyjne

W XVIII i XIX wieku w Europie przeprowadzano prace topograficzne, zakładając sieci triangulacyjne. Geodezja miała głównie militarne zastosowanie, tworząc mapy miast, prowadząc badania hydrograficzne i identyfikując zasoby naturalne, rolnicze i leśne.

Triangulacja – to metoda mierzenia dużych powierzchni, polegająca na pokryciu siecią trójkątów. W punktach triangulacyjnych mierzy się kąty trójkąta. Punkty triangulacyjne stanowią podstawę ścisłych pomiarów większych obszarów.

Punkt triangulacyjny – punkt geodezyjny na powierzchni ziemi o znanych współrzędnych geodezyjnych względem przyjętego układu odniesienia, wyznaczający wierzchołek trójkąta sieci triangulacyjnej. Dla oznaczenia miejsca położenia punktu w terenie stosuje się znaki geodezyjne wykonane z betonu, kamienia lub innych trwałych materiałów. Każdy taki punkt posiada numer i nazwę ustaloną od nazwy miejscowości, na której obszarze jest położony.

Fragment sieci triangulacyjnej: ABCD- sieć bazowa, CD-baza, źr. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Sieć triangulacyjna – zespół punktów geodezyjnych o wyznaczonym położeniu i zastabilizowanych w terenie specjalnymi trwałymi znakami geodezyjnymi. Sieci te składają się z zespołu trójkątów połączonych w ten sposób, że mają one wspólne przyległe boki. Wierzchołki tych trójkątów są punktami geodezyjnymi (punkty triangulacyjne), których wzajemne położenie zostało wyznaczone przez pomiar co najmniej trzech elementów (dwa kąty i co najmniej jedna długość). Jeżeli jest to łańcuch trójkątów, wystarczy pomierzyć długość jednego boku (tzw. bazę) oraz co najmniej dwa kąty w każdym trójkącie. W praktyce mierzy się w trójkątach wszystkie kąty.

Sieć triangulacyjna – zespół punktów geodezyjnych o wyznaczonym położeniu i zastabilizowanych w terenie specjalnymi trwałymi znakami geodezyjnymi. Sieci te składają się z zespołu trójkątów połączonych w ten sposób, że mają one wspólne przyległe boki. Wierzchołki tych trójkątów są punktami geodezyjnymi (punkty triangulacyjne), których wzajemne położenie zostało wyznaczone przez pomiar co najmniej trzech elementów (dwa kąty i co najmniej jedna długość). Jeżeli jest to łańcuch trójkątów, wystarczy pomierzyć długość jednego boku (tzw. bazę) oraz co najmniej dwa kąty w każdym trójkącie. W praktyce mierzy się w trójkątach wszystkie kąty.

Wieża triangulacyjna (trianguł) – wieża geodezyjna stawiana nad punktami sieci triangulacyjnej. Wieże ustawiane były nad znakami ziemnymi stanowiącymi geodezyjną osnowę poziomą pierwszej i drugiej klasy. Długość boku triangulacji głównej wynosi średnio około 25 kilometrów, natomiast triangulacji wypełniającej 7 km, triangulacji zagęszczającej 2–5 km.

Wieże triangulacyjne funkcjonowały aż do lat 90. XX wieku. Pierwotnie były zrobione z drewna, które w latach 60. i 70. ubiegłego wieku zastąpiono trójnogami, wykonanymi z prefabrykatów żelbetowych. 

Wieże triangulacyjne (sygnały trygonometryczne), źr. Kreutzinger J., „Topografja. Pomiar i zdjęcia kraju, kartografja i wojskowe znaczenie terenu”, Warszawa 1928.

W latach 90. XX w. sieci triangulacyjne zostały zastąpione punktami sieci satelitarnej w Europejskim Układzie Odniesienia. Wieże triangulacyjne zostały wyparte system geolokalizacyjny GPS. Gdzieniegdzie oczywiście wieże jeszcze te istnieją i stanowią swoistą atrakcję dla ich znawców bądź poszukiwaczy historii.

Sieć triangulacyjna w Polsce

Pierwsza sieć triangulacyjna obejmująca większy obszar Polski powstała w latach 1828-1835 na terenach Kielecczyzny. Chociaż już wcześniej, bo w 1790 roku został opracowany „Plan mapy generalnej” przez Tadeusza Czackiego, wybitnego kartografa. Dziś nie wiadomo, dlaczego tak dobrze opracowany projekt nie został wdrożony. Prawdopodobnie zaistniały w tym czasie jakieś względy polityczne.
Triangulacja kielecka liczyła około 300 trójkątów. Bazą była góra Łysica. We wrześniu 1928 roku na jej szczycie umieszczono pierwszy słup triangulacyjny.

Pod zaborem rosyjskim

Na ziemiach byłego Cesarstwa Rosyjskiego prace triangulacyjne rozpoczęto w 1816 roku, a na obszarze byłego Królestwa Polskiego w latach 1843-1895 utworzono triangulacyjną sieć podstawową I rzędu. W latach 1879-1901 wykonano triangulacje szczegółowe II, III i IV rzędu. W 1897 roku postanowiono przeliczyć wszystkie triangulacje od 1816 roku, przyjmując punkt w Dorpacie jako bazę. Jednak praca nie przyniosła zadowalających efektów z powodu dużej rozbieżności między punktami i braku wielu punktów triangulacyjnych w terenie. To zmusiło Wojskowy Urząd Topograficzny do przeprowadzenia nowej triangulacji w 1910 roku. Tym razem za punkt początkowy obrano obserwatorium w Pułkowie (Rosja). Na terenie Polski nowych pomiarów nie wykonano.

 „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Reper rosyjskiego sztabu głównego zakładany do 1914 roku, źr. „Katalog wysokości reperów polskiej podstawowej sieci niwelacyjnej”, Ministerstwo Komunikacji Biuro Pomiarowe, Warszawa 1939.

Pod zaborem austriackim

W 1772 roku na obszarach dawnego zaboru austriackiego Józef Liesganig, opat zakonu Jezuitów, przeprowadził pierwsze pomiary astronomiczno-trygonometryczne. Niestety jego praca nie była trwale wartościowa. W 1817 roku cesarz Franciszek I rozpoczął powszechny pomiar gruntów w Austrii dla celów podatkowych, nazywany także katastralnym, który oparty był na czterech bazach pomiarowych.
W celu uniknięcia błędów z powodu elipsoidalności ziemi, obliczono współrzędne punkty osobno dla każdego kraju. W ten sposób na obszarze Austrii powstało 7 różnych układów współrzędnych, przyjmując różne punkty początkowe, takie jak Góra Zamkowa we Lwowie dla byłej Galicji czy kościół św. Stefana w Wiedniu dla Śląska Cieszyńskiego. Triangulację ponowiono w latach 1848-1898.
Niestety nie znalazłam opisu punktów stabilizacyjnych, ale z załączonego rysunku wynika, że były to kamienie (najprawdopodobniej granitowe), na ścianie których wyryto napis „MT” lub „KV”.

Ciekawostką natomiast dla mnie jest, iż do stabilizacji punktów wysokościowych użyto reperów ściennych w formie tabliczek. Tu, gdzie mieszkam w woj. opolskim używane były zawsze repery w formie metalowego krążka lub bolca.

Znaki geodezyjne triangulacji austriackiej, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Reper tabliczkowy austriacki Höhenmarke zakładany do 1914 roku, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Triangulacja pruska

Na obszarze byłego Królestwa Pruskiego i Niemiec pierwszych pomiarów triangulacyjnych dokonano już za czasów Fryderyka Wilhelma II. Na terenie Prus Królewskich oraz na ziemiach zagarniętych Polsce, prace pomiarowe prowadził porucznik von Textor w latach 1796-1803.

Do 1865 roku na terenie Polski założono 6 łańcuchów triangulacyjnych, takich jak Mufling na Dolnym Śląsku (1820-1828), Krauseneck łączący Górny Śląsk z Pomorzem (1828-1832) czy Łańcuch Brzegowy (1837-1846). Łańcuch Brzegowy – wykonany w latach 1837-1846. Łańcuchy i sieci triangulacyjne wykonane przed 1865 rokiem, przeznaczone były tylko do doraźnego wykorzystania dla celów kartograficznych. W związku z tym nie przywiązywano wagi do jakości stabilizacji. A do stabilizacji punktów użyto pali drewnianych i już kilkanaście lat później po triangulacji nie było żadnych śladów.

Sieć triangulacyjna pruska w latach 1832-1889, źr. S. Kryński, „Z dziejów triangulacji na ziemiach Polski – triangulacja Pruska 1832-1914”, „Studia i materiały z dziejów nauki polskiej”, seria C, zeszyt 14.

W 1865 roku powstało Pruskie Biuro Triangulacji Kraju, rozpoczynając odbudowę i rozbudowę sieci triangulacyjnej. Triangulację wschodnich części Prus (ma tzw. Ziemiach Odzyskanych) wykonano do 1878 roku. Linie sieci miały średnią długość około 60 km, biegnąc głównie wzdłuż dróg. Odcinki między znakami wysokościowymi początkowo miały 2 km, lecz później zostały zagęszczone.

Stabilizacja punktów znakami trwałymi

Słup PT (Trigonometrischer Punkt)

Naziemne słupy granitowe o wysokości 0,90 m ze starannie ociosaną głowicą wystającą ponad powierzchnię terenu 0,10-0,15 m. Na górnej powierzchni głowicy wyryty krzyż. Na bocznych ścianach wyryte litery TP (skrót od: Trigonometrischer Punkt, które oznacza punkt trygonometryczny, czyli triangulacyjny) oraz znak trójkąta. Jako znaki podziemne stosowano ociosane płyty granitowe o grubości 0,10 m z wyrytym krzyżem. Słupy były tak orientowane, aby krawędź z napisem TP skierowana była na południe.

Znaki geodezyjne triangulacji niemieckiej, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Przykładem z woj. opolskiego, gdzie zastosowano znak geodezyjny w postaci granitowych słupów z wyrytymi na bocznej ścianie literami T.P. oraz trójkątem, a na szczycie krzyżem, jest słup znajdujący się na szczycie góry Lipowiec w Górach Opawskich.

Góra Lipowiec (370 m n.p.m.) w Górach Opawskich.

Innym przykładem bloku granitowego z literami T.P. i datą 1927 będzie słup znajdujący się na Kopie Biskupiej. Z tym, że tutaj blok wystaje ponad powierzchnię ziemi około metr. Nad nim niegdyś znajdowała sie drewniana wieża trangulacyjna, która w 1966 roku spłonęła. Data 1927 najprawdopodobniej odnosi sie do budowy wieży drewnianej. Aczkolwiek pierwsza powstała już w 1835 roku.

Pozostałość po wieży triangulacyjnej – granitowy słup geodezyjny wyrytymi literami T.P. i rokiem 1927 na Kopie Biskupiej.

A tak dawniej wyglądała wieża drewniana.

Słup AP (Anschlusspunkt)
Naziemne słupy granitowe o wysokości 0,90 m ze starannie ociosaną głowicą wystającą ponad powierzchnię terenu 0,10-0,15 m. Na górnej powierzchni głowicy wyryty krzyż. Na bocznych ścianach wyryte litery AP (skrót od: Anschlusspunkt), które oznacza „punkt przyłączeniowy” lub „punkt aneksji” oraz znak trójkąta.
W kontekście geodezji termin „Anschlusspunkt” odnosi się do punktu przeniesienia sieci triangulacyjnych niższego rzędu, czyli punktu, który służy jako odniesienie do dalszych pomiarów geodezyjnych. To tak jakbyśmy używali tych punktów jako odniesienia do ustawienia reszty punktów na mapie, co pozwala nam zbudować precyzyjne i spójne pomiarowe ramy.

Słupek granitowy z wyrytymi literami AP w Czarnocinie pow. strzelecki, fot. użyczona przez Agę Pietruszewską, która prowadzi stronę na Faceboku Podróże Pietruchy. Przy okazji polecam: www.facebook.com/podrozepietruchy.

Punkty zlokalizowane na budowlach (wieżach kościelnych, ratuszowych, widokowych) stabilizowano:

– na wieży – metalowymi bolcami świetlnymi umieszczonymi w murach (parapetach) lub śrubami świetlnymi w konstrukcjach drewnianych;

– naziemnie – znaki typowe (słup i płyta jako punkt przeniesienia) oraz w ścianach metalowe bolce z napisem TP lub AP jako punkty ekscentryczne:

Reper – bolec z napisem AP zakładany przed 1945 rokiem. W osnowach wysokościowych występuje na terenie woj. północnych i zachodnich, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Repery z literami T.P. znajdujące się na ścianie kościołów w Chrząstowicach i Kuniowie.

Natomiast do stabilizacji punktów wysokościowych stosowano repery ścienne oraz wysokościowe znaki naziemne.

Repery ścienne:

– (1882-1937) marka metalowa o średnicy 15 cm z napisem „*KÖNIGL. PREUSS. LANDES-AUFNAHME* METER ÜBER NORMAL-NULL” (tłumaczenie z rozwinięciem skrótów: Königliche Preussische Landes-Aufnahme Meter über Normalnull – *Królewski Pruski Urząd Geodezyjny* Metryczny punkt zerowy):

Reper niemiecki, źr. „Katalog wysokości reperów polskiej podstawowej sieci niwelacyjnej”, Ministerstwo Komunikacji Biuro Pomiarowe, Warszawa 1939.

Skorogoszcz woj. opolskie, pruski reper na ścianie kościoła.

Trassem w Niemczech – reper z 1894 r. na ścianie kościoła, źr. Wikipedia.org

Strassburg we Francji – reper na ścianie Katedry, źr. Wikipedia.org.

– (1937-1945) marka metalowa o średnicy 15 cm z napisem „Deutsches Reich Höhenmarke” (Cesarstwo Niemieckie Höhenmark):

Lauterbach (Hesja) Niemcy – reper Höhenmarke z 1937 r., swastyka, która znajdowała się poniżej orła w kółku, została usunięta po 1945 r., źr. Wikipedia.org

– (1883-1937) bolec metalowy o średnicy 6,6 cm z cechą „Niv.P.”:

Bolec niemiecki z oznaczeniem Niv.P., źr. „Katalog wysokości reperów polskiej podstawowej sieci niwelacyjnej”, Ministerstwo Komunikacji Biuro Pomiarowe, Warszawa 1939.

Otmuchów woj. opolskie – reper z oznaczeniem Niv.P. na ścianie budynku Poczty Głównej.

– (1937-1945) bolec metalowy o średnicy 6,6 cm z cechą „HP”:

Reper ścienny z oznaczeniem HP, źr. T. Kośka, Znaki osnów wysokościowych miasta Łodzi, „Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej”, zeszyt 61.

Znaki wysokościowe naziemne:

– w okresie początkowym (koniec XIX wieku) – słup granitowy o wym. 25x25x90 cm z reperem metalowym w bocznej ścianie słupa, reper wycechowany czterocyfrowym numerem;

– okres późniejszy do 1937 roku – słup granitowy o wym. 25x25x90 cm na płycie granitowej o wym. 70x70x10 cm. Na ścianie głowicy słupa reper metalowy wycechowany czterocyfrowym numerem; słup z płytą połączony zaprawą cementową;

– lata 1937-1945 – słup granitowy o wym. 25x25x90 cm na płycie granitowej o wym. 70x70x10 cm. W ścianie głowicy słupa reper metalowy oznaczony cechą „HP”. Słup z płytą połączony zaprawą cementową.

 

Ponowną triangulację I rzędu w Prusach Zachodnich przeprowadzono w 1899 roku, a w Prusach Wschodnich w 1903 roku. Dzięki temu powstały dwie nowoczesne sieci triangulacyjne, zagęszczone sieciami niższego rzędu, aż do IV włącznie.
Po I wojnie światowej, jako centralny punkt triangulacji niemieckiej uznano obserwatorium Instytutu Geodezyjnego w Poczdamie na tzw. „Wieży Helmerta”, ponieważ wcześniejsze miejsce pod Berlinem został zniszczone działaniami wojennymi.
W latach międzywojennych na terenach polskich powstały dodatkowe sieci triangulacyjne marehijsko-śląska (1922-1928) i wschodnio-pomorska (1933-1936).

Triangulacja 1918-1945

Odzyskanie przez Polskę niepodległości spowodowało, że polscy geodeci stanęli przed nowym trudnym zadaniem. Polska wcześniej należała do trzech zaborców, z których każdy miał swoją politykę, a triangulacja była wyliczona z niejednakową dokładnością przy użyciu różnych elipsoid ziemskich. Było to nie lada wyzwanie, aby ujednolicić tak różne systemy. Do tego prawie połowa punktów triangulacyjnych była zniszczona.

Jak bardzo różne były to prace możemy przeczytać w opracowaniu Wiesława Kosińskiego „Historia triangulacji w Polsce”:

„Były zabór pruski pokrywała gęsta sieć punktów (do 15 na 100 km²), obliczonych na elipsoidzie Bessela, w dwu układach: pierwszy z punktem wyjścia Rauensberg, a drugi z punktem wyjścia Poczdam-Helmertturm (…).

W zaborze austriackim za powierzchnię odniesienia przyjęto elipsoidę Bessela. Punkty I rzędu w liczbie 117 na całym obszarze Małopolski odniesiono do punktu wyjścia Hermanniskogel i określono we współrzędnych geograficznych. Punkty triangulacji szczegółowej (średnio 5 na 100 km²), wykonanej dla katastru z siecią I rzędu nie powiązanej, podane były we współrzędnych prostokątnych Cassiniego w dwu układach: jeden dla Małopolski z początkiem we Lwowie 978000 km²), drugi dla Śląska Cieszyńskiego, z początkiem w Wiedniu (10000 km²). Długości geograficzne punktów triangulacyjnych liczono od południka Ferro (austriackie), które leży o 11” na wschód od Ferro (niemieckie).

W byłym zaborze rosyjskim przeciętnie wypadło po 5 punktów na 100 km². Większą część sieci (176000 km²) obliczono na elipsoidzie wyrównującej (gen. Żylińskiego) z punktem wyjścia w Warszawie (Obserwatorium Astronomiczne). Północno-wschodni pas południowy obliczono na elipsoidzie Bessela w dwu układach: Dorpat I i Dorpat II. Pozostały obszar na południowym wschodzie zaboru rosyjskiego obliczono na elipsoidzie Walbecka z punktem wyjścia Niemież. Długości geograficzne punktów triangulacyjnych liczono od południka Obserwatorium w Pułkowie”.

Podsumowując, mieliśmy 9 układów sieci triangulacyjnych, dwa systemy katastralne (pruski i austriacki) oraz wschodnie połacie kraju bez żadnego katastru.

Sprawozdanie z prac WIG w 1938 r., źr.geoforum.pl.

W odrodzonym po I wojnie światowej państwie polskim zaistniała ogromna dezorganizacja w układach istniejących sieci pomiarowych. Dodatkowo znaczny odsetek zaginionych punktów utrudniały rekonstrukcję dokładnych sieci pomiarowych. W odpowiedzi na te wyzwania polskie władze zdecydowały się powierzyć sprawy pomiarów Ministerstwu Robót Publicznych (MRB). Pierwszy projekt sieci triangulacyjnej I-go rzędu opracowany został do 1923 roku. W 1925 roku rozpoczynają się prace nad założeniem na obszarze całej Polski nowej sieci triangulacyjnej. Postanowiono, że sieć będzie 4-rzędowa, układ współrzędnych odniesiono na elipsoidę Bessela z punktem przyłożenia w Borowej Górze koło Warszawy.

Polska sieć triangulacyjna w 1936 roku, źr.maps.mapywig.org

Triangulacja I rzędu pod koniec 1938 roku w Polsce, źr.maps.mapywig.org

Prace pomiarowe na terenie ówczesnej Polski zakończono w 1937 roku. Założono sieć dla ponad połowy powierzchni kraju, głównie we wschodniej jego części. W 1939 roku ukazał się „Katalog wysokości reperów polskiej podstawowej sieci niwelacji precyzyjnej I-go rzędu”. Jako punkt odniesienia przyjęto poziom Morza Północnego w Amsterdamie (NN). Natomiast jako punkt wyjściowy do obliczeń wysokości wszystkich punktów geodezyjnych w sieci, posłużono się dawnym niemieckim reperem, wbudowanym w ścianę ratusza w Toruniu.

Z kolei na obszarze Śląska nowe pomiary wykonano w 1928 roku, a na obszarze Pomorza w latach 1933-1936.

Znaki geodezyjne dla polskiej sieci podstawowej:

W pierwszych latach wykonywania prac niwelacyjnych zakładane były repery (tabliczki i bolce), które zamiast liter P. N, (Precyzyjna Niwelacja) posiadają litery M. R.P. (skrót od nazwy: Ministerstwa Robót Publicznych):

Reper – tabliczka z literami M.P.R. zakładany w latach 1926-1937 oraz z literami P.N. zakładany w latach 1932-1937, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Tabliczki posiadają litery M.R.P. (Ministerstwo Robót Publicznych), źr. „Katalog wysokości reperów polskiej podstawowej sieci niwelacyjnej”, Ministerstwo Komunikacji Biuro Pomiarowe, Warszawa 1939.

Reper – bolec dla polskiej sieci podstawowej z literami P. N. (Precyzyjna Niwelacja), źr. „Katalog wysokości reperów polskiej podstawowej sieci niwelacyjnej”, Ministerstwo Komunikacji Biuro Pomiarowe, Warszawa 1939.

Reper ścienny z literami P.N. zakładany w rejonie woj. centralnych, południowych i wschodnich w latach 1932-1937 oraz dla szlaków kolejowych ze skrótem PKP w okresie międzywojennym i po 1945 roku, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Tabliczki z literami P. N. (Precyzyjna Niwelacja),, źr. „Katalog wysokości reperów polskiej podstawowej sieci niwelacyjnej”, Ministerstwo Komunikacji Biuro Pomiarowe, Warszawa 1939.

Reper ścienny zakładany we wszystkich rejonch kraju, na punktach sieci niewalcji I i II klasy w latach 1948-1972 oraz III i IV klasy od 1948 roku, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Reper ścienny zakładany we wszystkich rejonch kraju w latach od 1972 roku oraz reper ścienny zakładany w rejonie woj. centralnych, wschpdnich i południowych w latach 1926-1932, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Reper ścienny zakładany w rejonie woj. północnych i zachodnich w latach 1882-1937 i 1937-1945, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Reper zakładany szczególnie w rejonach górskich (tereny woj. południowowych) oraz na budowlach stałych we wszystkich rejonach kraju od 1948 roku, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Kamień niwelacyjny z naziemnym nitem i bolcem podziemnym, źr. „Katalog wysokości reperów polskiej podstawowej sieci niwelacyjnej”, Ministerstwo Komunikacji Biuro Pomiarowe, Warszawa 1939.

Reper – świder metalowy znak (wodny) na punktach niwelacji I rzędu na terenie woj. centralnych, wschodnich i południowych, zakładany w latach 1926-1936 na groblach wałach przeciwpowodziowych oraz urządzeniach, na których zabronione jest wykonywanie wykopów, źr. „Katalog wysokości reperów polskiej podstawowej sieci niwelacyjnej”, Ministerstwo Komunikacji Biuro Pomiarowe, Warszawa 1939.

Znak momolityczny – słup betonowy zakładany przed 1945 rokiem, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Środek krzyża na wieży – przyjmowany jako znak geodezyjny od poł. XIX wieku, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Środek gałki na wieży – przyjmowany jako znak geodezyjny od poł. XIX wieku, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Podstawa krzyża lub masztu na wieży – przyjmowany jako znak geodezyjny od poł. XIX wieku, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Podsumowując w okresie do 1945 roku używano następujących znaków geodezyjnych:

Znaki geodezyjne zakładane w Polsce do 1945 roku, „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów”, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Wymienione przeze mnie znaki geodezyjne nie wyczerpują tematu. Wymieniłam tylko te najczęściej używane i/lub spotykane w terenie. Jeśli ktoś chciałby poszerzyć wiedze w zakresie triangulacji i geodezji, zapraszam do bibliografii, którą wymieniam na końcu artykułu.

Cdn…

W drugiej części będzie o triangulacji po 1945 roku.

 

Bibliografia

Banasik P., Bujakowski K., Najstarsze sieci geodezyjne w Polsce – sieć triangulacyjna na obszarze Staropolskiego, Okręgu Przemysłowego, „Roczniki Geomatyki”, 2018, z. 3, s. 159-174.

Bosy J., Oruba A., Graszka W., ASG-EUPOS i podstawowa osnowa geodezyjna w Polsce, Biuletyn Wojskowej Akademii Technicznej, 2010, vol. LIX, nr 2, s. 7-15.

Czarnota J., Założenie i wykonanie podstaw geodezyjnych w Polsce, „Wiadomości służby geograficznej” 1929, z. 1-2, s. 1-9.

„Katalog wysokości reperów polskiej podstawowej sieci niwelacyjnej”, Ministerstwo Komunikacji Biuro Pomiarowe, Warszawa 1939.

Kosiński W., Historia triangulacji w Polsce, „Przegląd Geodezyjny” 1959, nr 1, s. 29-33.

Kosiński W., Historia triangulacji w Polsce, „Przegląd Geodezyjny” 1959, nr 2, s. 68-70.

Kośka T, Znaki osnów wysokościowych miasta Łodzi, „Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej”, zeszyt 61.

Kurałowicz Z., Słomska A., Stacje mareograficzne i wybrane wysokościowe układy odniesienia w Europie, „Inżynieria morska i geotechnika”, 2015, nr 6, s. 843-853.

Kreutzinger J., „Topografja. Pomiar i zdjęcia kraju, kartografja i wojskowe znaczenie terenu”, Warszawa 1928.

Kryński S., Z dziejów triangulacji na ziemiach Polski – triangulacja Pruska 1832-1914, „Studia i materiały z dziejów nauki polskiej”, seria C, zeszyt 14.

„Niwelacja topograficzna wg. wykładów kpt. Szpindlera Tytusa”, Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa 1926.

„Podręcznik dla uczestników szkolenia z możliwości, form i metod zastosowania bazy danych obiektów topograficznych”, oprac. Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 2014.

Ryczywolski M., II Konferencja Użytkowników ASG‐EUPOS „ASG‐EUPOS w państwowym systemie odniesień przestrzennych”, Departament Geodezji, Kartografii i Systemów Informacji Geograficznej, Katowice 2012.

Szyprowski K., Triangulacja miasta Opola, „Przegląd Geodezyjny” 1959, nr 5, s. 174-180.

Tatarkowski J., Budowa wież i znaków triangulacyjnych, „Przegląd Geodezyjny” 1946, nr 6, s. 1-15.

Trigonometrischen Abteilung der Landesaufname, Die Königlich Preussische Landes-Triangulation. Abrisse, Koordinaten und Höhen, [w:] „Koordinaten und Höhen sämmtlicher von der Trigonometrischen Abtheilung der Landes-Aufnahme bestimmten Punkte im Regierungsbezirk Oppeln”, Berlin 1885, VII.

Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Wytyczne techniczne G-2.1.Podstawa osnowa wysokościowa. Projektowanie, pomiar i opracowanie wyników, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 1984.

Netografia:

www.geoforum.pl