W okresie międzywojennym Opole rozwijało się, ale brakowało precyzyjnych planów geodezyjnych. Niemieckie władze podjęły próbę stworzenia sieci triangulacyjnej. Niestety prace te zostały przerwane przez wojnę. Projekt zakładał założenie sieci lokalnej pięciorzędowej ze 132 punktami triangulacyjnymi na obszarze ok. 4000 ha.

Mapa przebiegu sieci triangulacyjnej w Opolu w marcu 1956 roku (niestety zdjęcie jest fatalnej jakości), źr. K. Szyprowski, Triangulacja miasta Opola, „Przegląd Geodezyjny” 1959.

Po II wojnie światowej pilna stała się potrzeba zaktualizowania planów geodezyjnych. W 1954 roku prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu zleciło Wydziałowi Produkcyjnemu PGGK „Południe” w Opolu wykonanie nowej niezależnej sieci triangulacyjnej. Prace rozpoczęto w 1955 roku. Triangulacyjna ta miała być niezależna, lokalna i dwurzędowa.

W trakcie prac projektowych brano pod uwagę rozmieszczenie przestrzenne miasta, obszar ekonomicznego zainteresowania oraz położenie istniejących punktów triangulacyjnych, w pierwszej kolejności sieci państwowej, a następnie sieci poniemieckiej.

Z powodu trudności nadania sieci głównej kształtu foremnego wieloboku, ostatecznie nadano jej kształt zbliżony do ośmiokąta. To z kolei pociągnęło za sobą konieczność dodania do sieci kolejnego punktu triangulacyjnego, oddalonego od granic miasta o prawie 4 km w kierunku północno-wschodnim, tj. nr 2 (kościół w Luboszycach) oraz zbudowanie zupełnie nowego punktu z wieżą o wysokości 20/20 m – nr 6 (na gruntach wsi Domecko), również oddalonego od granic miasta o niemal 4 km, ale w kierunku południowo-zachodnim. W wyniku tych zmian obszar objęty triangulacją powiększył się niemal dwukrotnie w stosunku do pierwotnie projektowanego, osiągając ok. 8000 ha.

W końcowym projekcie wykonawczym sieć lokalną oparto na istniejących 12 punktach triangulacji państwowej znajdujących się na terenie miasta i jego najbliższych okolicach. Zaliczają się do nich nr 28 (Winów Babia Góra) i nr 41 (Gosławice I) z sieci wypełniającej oraz 10 punktów z sieci zagęszczającej: nr 7 (Mechnice), nr 5 (Chrzowice), nr 4 (Grudzice), nr 3 (Suchy Bór), nr 20 (Półwieś), oraz kościoły: nr 9 (Św. Krzyża w Opolu), nr 54 (Nowa Wieś Królewska), nr 2 (Luboszyce), nr 44 (Sławice), nr 43 (Czarnowąsy). Dodatkowo do sieci lokalnej włączono 6 punktów triangulacji poniemieckiej o numerach 13, 15, 17, 23, 25 i 29, z których 2 zabudowano wieżami, a 4 sygnałami. Z powodu niekorzystnego rozmieszczenia w terenie w odniesieniu do całej sieci lokalnej, nie było możliwe dostosowanie większej liczby punktów poniemieckich.

Ostatecznie sieć lokalna została oparta na 59 punktach triangulacyjnych, w tym 18 punktach adaptowanych i 41 punktach nowo założonych, co przekłada się średnio jeden punkt na ok. 1,3 km².

Opracowanie projektu wykonawczego i sieci poligonowej było równoległe, a sieć lokalna skonfigurowana została jako dwurzędowa, obejmując główną sieć I rzędu z 9 punktami oraz sieć zagęszczającą II rzędu z 34 punktami. Dodatkowo utworzono 16 pojedynczych punktów, które były kluczowe dla rozwiązania problemu osnowy poligonowej, zwłaszcza w przypadku punktów zlokalizowanych w zwartej zabudowie śródmieścia.

Wieże triangulacyjne, źr. K. Szyprowski, Triangulacja miasta Opola, „Przegląd Geodezyjny” 1959.

 

W ramach sieci II rzędu, składającej się z 34 punktów, jeden punkt znajdował się na stałej budowli, a konkretnie na kościele Św. Piotra i Pawła (nr 37). Ze względu na nietypową konstrukcję wieży tego kościoła, konieczne było ustanowienie dwóch punktów pomiarowych, umieszczonych na specjalnych stanowiskach, oddalonych o ± 4 metry. Aby dokładnie zmierzyć te punkty, zastosowano metodę pośrednią, przy czym wcześniej zabezpieczono je bolcami żelaznymi na balustradzie wieży. W celu stabilizacji pomiarów wykorzystano także dwie specjalne bazy umieszczone na ulicach przyległych do kościoła. Z pozostałych 33 punktów sieci II rzędu, większość to punkty naziemne. Wśród nich znajdują się dwa punkty (nr 28 i 41) pochodzące z triangulacji wypełniającej, jeden (nr 20) z triangulacji zagęszczającej państwowej, sześć z triangulacji poniemieckiej, a pozostałe 25 to punkty nowo założone.

W zakresie własnej bazy – zaprojektowano linię bazową jako prostą na boku sieci głównej pomiędzy punktami nr 7 (Mechnice) a nr 8 (Bierkowice). Linia ta ma długość około 3950 m.

Obserwacje kątowe oraz wejście na wieżę, źr. K. Szyprowski, Triangulacja miasta Opola, „Przegląd Geodezyjny” 1959.

 

Tak opracowany projekt został zatwierdzony 26 marca 1956 roku przez Departament Techniki Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii (GUGiK) w Warszawie. Wkrótce przystąpiono do stabilizacji punktów triangulacyjnych oraz ich zabudowy nadziemnej sygnałami i wieżami.

Punkty ziemne sieci głównej zostały zastabilizowane zgodnie z wytycznymi „Instrukcji tymczasowej o pomiarach triangulacyjnych” z 1955 roku, gdzie główny znak składa się z kostki o wymiarach 25 x 25 x 15 cm, płyty o wymiarach 60 x 60 x 10 cm oraz słupa w kształcie ostrosłupa ściętego o wymiarach (25 x 25) x 90 x (15 x 15) cm.

Znaki poboczne zostały umieszczone w postaci płyt o wymiarach 30 x 30 x 10 cm, zakopanych na głębokości 60 cm w ziemi i oddalonych o 10 m od środka znaku głównego (słupa), rozmieszczone w kierunkach północ-południe oraz wschód-zachód, przecinające się w środku krzyża słupa. Aby chronić znak główny przed ewentualnymi uszkodzeniami, otoczono go okopem ochronnym w formie kwadratowego rowu o głębokości 0,5 m.

Odtwarzanie położenia punktów osnowy za pomocą poboczników, źr. Jagielski A., Geodezja II, Kraków 2003.

 

Podczas obliczeń punktów sieci głównej kontynuowano obserwacje punktów sieci II rzędu, używając metody kierunkowej w 4 poczetach, zawsze nawiązując do 2-3 punktów sieci głównej. Po zakończeniu obserwacji przystąpiono do wyrównania i obliczenia punktów sieci II rzędu, podzielonej na kilka grup. Wyrównanie prowadzono niezależnie przez dwóch obliczeniowców, stosując symbolikę prof. Hausbrandta oraz algorytm prof. Banachiewicza.

Przygotowania i pomiar bazy, źr. K. Szyprowski, Triangulacja miasta Opola, „Przegląd Geodezyjny” 1959.

 

W sumie obliczono 42 punkty, z czego 29 punktów obliczono jednokrotnie, 10 dwukrotnie, a 3 trzykrotnie. Pozostałe osiem punktów obliczono jako pojedyncze punkty metodą wielokrotnych wcięć. W niektórych przypadkach przekroczono granice średniego błędu wyznaczenia położenia punktu określone przez projekt, jednak organa geodezyjne zaakceptowały te wyniki, uwzględniając tolerancyjne wymogi instrukcji GUGiK z 1957 roku.

Pomiar bazy i niwelacja czopków stytytów po pomiarze bazy, źr. K. Szyprowski, Triangulacja miasta Opola, „Przegląd Geodezyjny” 1959.

 

Warto podkreślić, że przedsiębiorstwo PGGK „Południe” po raz pierwszy podjęło się triangulacji Opola. Pomimo braku doświadczenia oraz niewystarczających instrumentów i narzędzi w początkowym etapie, co miało negatywny wpływ na organizację pracy, ostatecznie triangulacja miasta została wykonana z satysfakcjonującą dokładnością.

A dla tych, którzy dopiero teraz zetknęli się z terminem triangulacja, polecam wcześniejsze wpisy: część 1 oraz część 2.

 

Bibliografia:

Szyprowski K., Triangulacja miasta Opola, „Przegląd Geodezyjny” 1959, nr 5, s. 174-180.