W nawiązaniu do poprzednich artykułów chciałam dziś przedstawić Państwu różne znaki geodezyjne znajdujące się na terenie obecnego miasta Opola.
Z góry przepraszam, że temat osnowy geodezyjnej wciąż się pojawia i wałkuję go bez przerwy, ale potrzebne jest to dla zrozumienia tematu.
Jak już wiemy, osnowy geodezyjne jako matematyczny układ odniesienia, dzielą się na:
– poziome (podstawowe, szczegółowe), w których wzajemne położenie punktów na powierzchni odniesienia zostało określone w przyjętym układzie współrzędnych geodezyjnych;
– wysokościowe, w których wysokości punktów zostały określone względem przyjętego układu odniesienia (np. poziomu morza).
Na współczesnej mapie (np. na stronie geoportalu) osnowy poziome będą zaznaczone żółtym znaczkiem, z kolei osnowy wysokościowe – niebieskim, według schematu:
Symbole użyte dla osnowy poziomej, źr. Dziennik Ustaw RP z 22.07.2021, poz. 1341.
Symbole użyte dla osnowy wysokościowej, źr. Dziennik Ustaw RP z 22.07.2021, poz. 1341.
Osnowę geodezyjną dzielimy na trzy klasy: osnowę podstawową (fundamentalna – klasa I, bazowa – klasa II), obejmującą ściśle określone punkty o największej precyzji, osnowę szczegółową (klasy III, IV), będącą zagęszczeniem poprzedniej oraz osnowę pomiarową (klasy V).
Są jeszcze osnowy grawimetryczne i magnetyczne, ale o nich nie będziemy pisać. Nie będę się też zajmować osnową pomiarową. Zainteresowanym tym tematem odsyłaj do bibliografii, która znajduje się na końcu części 1 i 2 o triangulacji w Polsce.
SYSTEM ASG-EUPOS
Jedna ze 125 stacji referencyjnej systemu ASG-EUPOS (o którym wspomniałam tutaj) mieści się w Opolu na budynku Urzędu Wojewódzkiego przy ul. Piastowskiej 14.
Metryka:
Identyfikator: DOMES 12283M001
Nazwa punktu: OPLE ASG-EUPOS
Nr punktu: 474102300
Cecha głowicy: ARP
Typ znaku: 5
Współrzędne: 50°40’03.416926’’, 17° 55’09.624471’’ (50.6676158N, 17.9193400E)
Antena: Leica AR20 Choke Ring GNSS Antenna (LEIAR20 LEIM)
Maszt antenowy: aluminiowy o średnicy 10cm
Odbiornik: Leica GR30 GNSS Reference Server
System ASG-EUPOS na budynku Urzędu Wojewódzkiego w Opolu, źr. asgeupos.pl.
Metryka dla systemu ASG-EUPOS na budynku Urzędu Wojewódzkiego w Opolu, źr. www.mapy.geoportal.gov.pl.
Fragment mapy z zaznaczoną osnową (żółty trójkąt z czarną kropką) na budynku Urzędu Wojewódzkiego w Opolu, źr. www.mapy.geoportal.gov.pl.
POLREF
W Europie powstała sieć EUREF-POL z 30 punktami, z czego 11 znalazło się w Polsce. Niestety żaden punkt nie znajduje się w Opolu, stąd też go pominę. Dla przypomnienia można o nim przeczytać tutaj. Ale na bazie sieci EUREF-POL powstała polska sieć POLREF z 348 punktami. Jeden z punktów POLREF-u możemy zobaczyć w Opolu. POLREF ten znajduje się na najwyższym wzniesieniu w Opolu-Gosławicach, które wynosi 177,9 m n.p.m.
Na mapie z 1939 roku zaznaczyłam na czerwono najwyższe wzniesienie w Opolu. Na niebiesko zaznaczyłam inne punkty pomiarowe. Z kolei na zielono zaznaczony został kamień kilometrowy, który znajduje się tuż przy drodze (obecna ul. Oleska). Gdyby na mapie znajdowało się kółko z kropeczką w środku, byłby to punkt niwelacyjny. Z kolei kółko z kropką w środku oznaczałoby punkt poziomicowy.
Fragment mapy z 1939 r.: czerwony – najwyższe wzniesienie w Opolu, niebieski – inne punkty pomiarowe, zielony – kamień kilometrowy (przy ul. Oleskiej).
Ten sam fragment mapy, ale z roku 1983 roku. Tu również widać zaznaczone punkty triangulacyjne (czerwony) oraz inne pomiarowe (zielony), w tym poligonowe (niebieski).
Metryka:
Nazwa punkt: 1305 POLREF-GOSŁAWICE
Rodzaj osnowy: osnowa podstawowa
Nr punktu: 474101200
Cecha głowicy: BA 7015
Typ znaku: 7
Współrzędne: φ50°41′41,1″, λ17°56′15,08″ (50.6947500N, 17.9375222E)
Słup betonowy: (typ znaku 63) o wym. (20 x 20) x (30 x 30) x 90
Płyta betonowa: o wym. 60 x 60 x 12
Kostka betonowa: o wym. 25 x 25 x 15
Posiada bolec ze stali nierdzewnej.
Poboczniki znajdują się w odległości ok. 10 metrów, osadzone na głębokości 45 cm.
Nie wspomniałam jeszcze, czym są owe poboczniki. Otóż są to dodatkowo stabilizowane punkty (zwykle podziemne) pomagające odtworzyć położenie punktu osnowy w przypadku zniszczenia jego stabilizacji. Poboczniki stosuje się przy stabilizacji punktów osnowy wyższych klas.
Odtwarzanie położenia punktów osnowy za pomocą poboczników, źr. A. Jagielski, „Geodezja II”, Kraków 2003.
Metryka założona dla osnowy podstawowej 1305 POLREF-Gosławice w Opolu-Gosławicach, źr. www.mapy.geoportal.gov.pl.
Tablica POLREF 1305 zimą ma wzniesieniu w Opolu.
Reper z oznaczeniem BA 7015 znajdujący na środku betonowej tablicy POLREFU 1305 w Opolu.
Letni widok z najwyższego punktu w Opolu, na którym znajduje się POLREF 1305.
WIEŻA TRIANGULACYJNA
W Opolu zachowała się jeszcze jedyna wieża triangulacyjna. Znajduje się ona w Kolonii Gosławickiej przy ul. Częstochowskiej tuż przy obwodnicy północnej (DK46 i DK94). Znak składa się z żelbetowej wieży oraz z głowicy żeliwnej o nr AE 0259. Obiekt znajduje się w granicach administracyjnych Opola, aczkolwiek na metryce przypisany jest do Suchego Boru.
Warto podjechać do niego i jeszcze zobaczyć na żywo, póki go nie zlikwidowali. Wieże te w zastraszającym tempie znikają z naszego krajobrazu. Z jednej strony jest to zrozumiałe, bo nie jest ona już do niczego potrzebna, pomiary odbywają się przez satelitę, ale z drugiej strony to taki jedyny w swoim rodzaju zabytek techniki. I fajnie by było, aby chociaż ten jeden został zachowany na pamiątkę. Na razie w miejscu, w którym stoi, nikomu nie przeszkadza. Raczej nie ma planów rozbudowy tego miejsca (tuż obok jest obwodnica), ale kto wie, co będzie w przyszłości. W każdym razie, jeśli kogoś choć trochę zainteresował ten temat, niech sobie zobaczy ten zabytek.
Metryka:
Nazwa punktu: Suchy Bór klasa II-4
Rodzaj osnowy: pozioma
Nr punktu: 613920114180
Cecha głowicy: AE 0259
Typ znaku: 36
Współrzędne punktu: 50°40’23.691″N, 17°59’40.82″E (50.6732475N, 17.9946722E)
Słup betonowy: (typ znaku?) o wym. (15 x 15) x (25 x 25) x 90
Płyta betonowa: o wym. 60 x 60 x 12
Kostka betonowa: o wym. 25 x 25 x 15
Centr: ceramiczny.
Ciekawostką jest centr ceramiczny, którego niestety nie zobaczymy, bo jest zakopany, a znajduje się w podziemnej części słupa, w miejscu, które widać na tym rysunku:
Znak nr 36, źr. „Wytyczne techniczne G-1.9. Katalog znaków geodezyjnych oraz zasady stabilizacji punktów, Główny Urząd Geodezji i Kartografii”, Warszawa 1984.
Opole-Kolonia Gosławicka wieża triangulacyjna.
Opole-Kolonia Gosławicka głowica punktu osnowy geodezyjnej poziomej: Znak Pomiarowy G.U.P.K. (Główny Urząd Pomiarów Kraju), nr głowicy podobno AC 0259 (tak wynikałoby z metryki, chociaż ja tam widzę AE 0259).
Metryka dla osnowy poziomej w Opolu przy ul. Częstochowskiej, źr. www.mapy.geoportal.gov.pl.
OSNOWA PODSTAWOWA
Winów Babia Góra
Jeden z wielu punktów osnowy podstawowej znajduje się w Opolu-Winowie na najwyższym wzniesieniu o nazwie Babia Góra, które wynosi 188,9 m n.p.m (obecny adres to ul. Stara Droga 20).
Metryka:
Nazwa punktu: Babia Góra
Rodzaj osnowy: podstawowa
Nr punktu: 474101100
Cecha głowicy: AE 0043
Typ znaku: 7
Współrzędne punktu: 50°38’13.423″N, 17°54’7.573″E (50.6370619N, 17.9021036E)
Słup betonowy: (typ znaku 58) o wym. (15 x 15) x (25 x 25) x 90
Płyta betonowa: o wym. 60 x 60 x 12
Kostka betonowa: o wym. 25 x 25 x 15
Centr: ceramiczny.
Niestety dziś to teren prywatny i trudno stwierdzić, czy punkt ten nadal jest zachowany.
Metryka dla osnowy podstawowej, źr. www.mapy.geoportal.gov.pl.
Mapa Opola-Winowa, na której zaznaczona jest podstawowa osnowa pozioma, źr. www.mapy.geoportal.gov.pl.
Na starych niemieckich mapach najwyższe wzniesienie ma wysokość 190,2 m n.p.pm. i znajduje się na granicy lasu i zabudowań przy obecnej ul. Motylkowej w pobliżu tego punktu: 50°38’16.564″N 17°53’59.233″E (według układu PL-KRON86-NH jest to wysokość 188,9 m n.p.m.).
Fragment niem. mapy z 1936 r. tzw. Messtichblatt z zaznaczonym najwyższym szczytem w Opolu Winowie – Winauer Berg.
Inny punkt osnowy podstawowej znajduje się przy ul. Ozimskiej, w pobliżu budynku Sądu.
Metryka:
Nazwa punktu: OPLE EXC.1 (OPL6)
Rodzaj osnowy: podstawowa
Nr punktu: 474102301
Cecha głowicy: BB 0979
Typ znaku: 7
Współrzędne punktu: 50°40’05.0″N, 17°56’35.8″E (50.6680556N, 17.9432778E)
Słup betonowy: (typ znaku 72) o wym. (20 x 20) x (30 x 30) x 140
Metryka dla osnowy podstawowej przy ul. Ozimskiej w pobliżu Sądu, źr. www.mapy.geoportal.gov.pl.
Osnowa podstawowa przy ul. Ozimskiej w pobliżu Sądu.
Osnowa podstawowa przy ul. Ozimskiej w pobliżu Sądu.
Niedaleko poprzedniego miał znajdować się kolejny o nazwie OPLE EXC.2 (OPL7), nr 474102302. Jednakże podczas przebudowy wjazdu do ul. Rejtana, uległ on uszkodzeniu i obecnie nie ma go. Był to słup betonowy z rurką (typ 42b).
Metryka dla osnowy podstawowej, źr. www.mapy.geoportal.gov.pl.
OSNOWA POZIOMA SZCZEGÓŁOWA
Przykład osnowy poziomej szczegółowej. Punkt ten w formie repera znajduje się na ścianie kościoła w Opolu-Gosławicach przy ul. Wiejskiej.
Metryka:
Nazwa punktu: Gosławice, kośc. i p. przen. Kl. II
Rodzaj osnowy: pozioma
Nr punktu: 613920114060
Cecha głowicy: BA 3497
Typ znaku: 7
Współrzędne punktu: 50°40’52.3″N 17°57’29.8″E (50.6811942N, 17.9582828E)
Słup granitowy: o wym. (15 x 15) x 79
Płyta betonowa: 40 x 40 x 10
Excentry prawdopodobnie już nie istnieją, bo na metryczce widnieją jako „d” (dawne):
d. exc. nr 1 – bolec TP (reper) na ścianie kościoła
d. exc. nr 2 i exc. nr 3 – zostały zniszczone przy przebudowie ul. Wygonowej
p. kier. exc. nr 4 – 50°40’49.6″N 17°57’30.7″E (50.6804444N, 17.9585278E), ul. Wiejska/Wygonowa. Miał tu być granitowy słup, ale dziś widać tylko gwóźdź (punkt pomiarowy), który raczej jest częścią osnowy kl. III (obydwa mają mocno zbliżoną do siebie lokalizację)
p. przen. – ul. Wygonowa (wraz z dwoma pobocznikami)
Metryka dla osnowy kl. II w Opolu-Gosławicach, źr. www.mapy.geoportal.gov.pl.
Kościół w Opolu-Gosławicach, na ścianie którego znajduje się reper BA 3497, ul. Wiejska.
Reper BA 3497 na ścianie kościoła, ul. Wiejska.
Reper BA 3497 na ścianie kościoła, ul. Wiejska.
Zachowany exc. nr 1, ul. Wiejska.
Zachowany exc. nr 1, ul. Wiejska.
Osnowa III klasy
Metryka:
Nazwa punktu: Punkt 1548
Rodzaj osnowy: osnowa pozioma III kl.
Nr punktu: 1548 (5017395582265)
Typ znaku: 42
Typ stabilizacji: Naziemny z częścią podziemną
Poboczniki, ekscentry:
– Ekscentr nr 1: 1548exc1 (5017395582271), 1147 typ 42, GPS: 50°40’1.253″N 17°58’19.547″E (50.6670147N, 17.9720964E), ul. Kamińskiego.
– Ekscentr nr 2: 1548exc2 (5017395582272), typ 12, GPS: 50°39’59.527″N 17°58’24.034″E (50.6665353N, 17.9733428E), ul. Zielonogórka/Wieluńska.
Współrzędne punktu: 50°39’59.527″N 17°58’24.034″E (50.6665353N, 17.9733428E).
Samego punktu 1548 nie udało się zlokalizować mimo, iż obecnie krzaki i chaszcze zostały wycięte. Zostały natomiast śmieci, które utrudniają penetrację. Za to doskonale widać obydwa ekscentry.
Metryka dla osnowy poziomej III kl. przy ul. Zielonogórskiej, źr. www.mapy.geoportal.gov.pl.
Tu gdzieś na tym pasie zieleni w pobliżu drogi miał znajdować się punkt 1548 , ul. Zielonogórska.
Excentr nr 1, ul. Kamińskiego.
Excentr nr 1, ul. Kamińskiego.
Excentr nr 2, ul. Zielonogórska/Wieluńska.
Excentr nr 2, ul. Zielonogórska/Wieluńska.
Excentr nr 2, ul. Zielonogórska/Wieluńska.
Osnowa III klasy
Metryka:
Nazwa punktu: Punkt 1669 (5017.404573.555)
Rodzaj osnowy: osnowa pozioma III kl.
Nr punktu: 1669 (613920112660)
Typ znaku: 12
Poboczniki, ekscentry:
– 1669 exc1 (5017.404573.571)
– 1669 exc2 (5017.404573.572)
– 1669 exc3(5017.404573.573)
Współrzędne punktu: 50°40’49.6″N 17°57’30.7″E (50.6804444N, 17.9585278E)
Metryka dla osnowy poziomej III kl. przy ul. Wiejskiej/Wygonowej, źr. www.mapy.geoportal.gov.pl.
SZCZEGÓŁOWA OSNOWA WYSOKOŚCIOWA
Dwa z takich punktów znajdują się m.in. w Opolu-Malince. A co najśmieszniejsze jest dla mnie, mieszkam koło tych punktów od 30 lat i nigdy wcześniej ich nie widziałam:) Przechodzę tamtędy kilka bądź kilkanaście razy w tygodniu i nie zwróciłam na nie uwagi, a równocześnie wypatrywałam inne w pozostałych miejscach miasta. Jak ten przysłowiowy szewc, co bez butów chodzi albo jeszcze inne powiedzenie przychodzi mi na myśl: najciemniej pod latarnią. Ha ha ha…
Pierwszy z nich znajduje się na budynku trafostacji przy ul. Sieradzkiej 11.
Metryka:
Nazwa punktu: Punkt szczegółowej osnowy wysokościowej
Rodzaj osnowy: szczegółowa osnowa wysokościowa
Nr punktu: 2.5137 (dawny nr 474.121-1067)
Cecha głowicy: DC 0119
Typ znaku: 3 (87)
Wysokość punktu w układzie PL-KRON86-NH: 167,2 m
Wysokość punktu w układzie PL-EVRF2007-NH: 167,7218 (błąd 0.002)*
*W metryczce z 2009 r. dane te ciut się różnią (układ H KRON86: 166,132, H EVRF2007: 166,294, H KRON86: 166,162), ja swoje wzięłam ze strony www.mapy.geoportal.gov.pl.
Współrzędne punktu: 50°40’22.7831″N, 17°58’05.8193″E (50.6729953N, 17.9682831E)
Metryka dla osnowy szczegółowej transformator ul. Sieradzka 11, źr. www.mapy.geoportal.gov.pl.
Drugi znajduje się na budynku trafostacji między ul. Sieradzkiej 1-3 a ul. Piotrkowską 10:
Metryka:
Nazwa punktu: Punkt szczegółowej osnowy wysokościowej
Rodzaj osnowy: szczegółowa osnowa wysokościowa
Nr punktu: 2.5140 (dawny nr 474.121-1066)
Cecha głowicy: b. c.
Typ znaku: 3 (92)
Wysokość punktu w układzie PL-KRON86-NH: 166 m
Wysokość punktu w układzie PL-EVRF2007-NH: 166,2938 (błąd 0.002)*
*W metryczce z 2009 r. dane te ciut się różnią (układ H KRON86: 167,560, H EVRF2007: 167,722, H KRON86: 167,591), ja swoje wzięłam ze strony www.mapy.geoportal.gov.pl.
Współrzędne punktu: 50°40’17.7936″N, 17°58’07.4178″E (50.6716094N, 17.9687272E)
Metryka dla osnowy szczegółowej transformator ul. Sieradzka 1-3 i Piotrowska 10, źr. www.mapy.geoportal.gov.pl.
PRUSKI REPER
Jeden z najciekawszych reperów znajduje się na ścianie Katedry w Opolu. Jest to stary, przedwojenny, pruski reper. O reperach pisałam tutaj. Dawniej Katedra była najwyższym punktem miasta, stąd też znajduje się na nim reper wysokościowy. Dzisiaj reper ten nie jest wykorzystywany (chyba jedynie przy osnowie szczegółowej, ale i tego nie jestem pewna). Jest reliktem dawnego systemu triangulacji miasta i ciekawym zabytkiem techniki.
Wysokość: 156.1 m (PL-EVRF2007-NH)
Współrzędne punktu: 50°40’12.371″N 17°55’12.052″E (50.67010318 N 17.92001448 E)
Pruski reper zachowany na ścianie Katedry w Opolu, fot. S. Ruszała (Fb Kocham Opole & opolskie).
To tylko kilka przykładów osnów, które można spotkać w Opolu. Moim zdaniem najciekawsze są oznaczenia osnów wysokościowych przedwojennych (repery), a z tych współczesnych to POLREFY i oczywiście wieże triangulacyjne z ich głowicami żeliwnymi. A Wam które podobają się najbardziej? I jakie udało się Wam upolować? Pochwalcie się w komentarzu. Niestety nie ma możliwości publikowania zdjęć w komentarzu, nad czym ubolewam.
Opracowała
Mariola Nagoda (Opolanka z pasją)