Ślady najstarszych cegieł odnaleziono już 7000 lat przed naszą erą w Jordanii. Pierwsze cegły nie były wypalane, a tylko suszone na słońcu (tzw. surówka). Wypalane pojawiły się około 4000 lat przed naszą erą.

Cegły z cegielni w Szydłowie.

Cegły wyrabia się z gliny, która występuje dość powszechnie na Opolszczyźnie. Glina po wydobyciu posiada kolor żółty. Nasza opolska zawiera sporą zawartość tlenku żelaza, przez co po wypaleniu cegła nabiera specyficznego czerwonego koloru.

Glinę wydobywa się najczęściej zimą, kiedy ziemia jest zmarznięta. Po wydobyciu musi zostać poddana obróbce ujednolicenia konsystencji w specjalnych maszynach jak gniotownik czy prasa. Do masy dodaje się od 18 do 40 % wody oraz różne surowce mineralne (np. słomę, piasek kwarcowy, glinkę piaszczystą, mączkę ceglaną), zapobiegało to kurczeniu się gliny i pękaniu.

Masę wylewa się do form a następnie suszy na powietrzu, pod zadaszeniem (nie może mieć ona styczności ze słońcem). Dawniej cegły formowało się ręcznie. Były to tzw. palcówki. Nazwa pochodziła od widocznych rowków na górnej powierzchni cegły, które zostały wyżłobione palcami przez strycharza (formierza), aby woda lepiej odparowała z cegły. Cegła palcówka jest charakterystyczna dla średniowiecza.

Po osuszeniu następuje wypalanie. Pierwotnie były to jednorazowe piece mielerzowe lub stałe polowe. W XIX wieku był to piec kręgowy. Cegłę wypalano w temperaturze 900- 1100 °C. Piec był opalany miałem węglowym, dzięki temu cegła nabiera charakterystycznego niejednolitego czerwonego koloru. Tak wypalana cegła świetnie imituje dawną cegłę gotycką. Nowoczesne piece są opalane gazem i przez to cegła straciła już swój urok. Jest jednakowa, jednolita, bez duszy.

Piec kręgowy w Komprachciach.

Kazio Wielki. Kazio Wielki. Ruszył cegły, wstrzymał belki.

W Polsce już w XIII wieku wyrabiano cegłę. Ale to za panowania Kazimierza Wielkiego (XIV wiek) nastąpił rozkwit przemysłu cegielnianego. Wybudowano wówczas 53 zamki a 27 miast otoczono murem. Do budowy użyto kamienia łamanego i cegły. Stąd znane powiedzenie, że „Kazimierz Wielki zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”.

Od XVI wieku wzrosło zapotrzebowanie na cegłę. Powstawały cegielnie królewskie, książęce, miejskie i parafialne. Powstały cechy cegielnicze, murarskie i kamieniarskie. Cech kontrolował jakość wyprodukowanej cegły, określał normy i cenę.

Cegła gotycka w piwnicy kościoła Franciszkańskiego w Opolu.

Katedra w Opolu wzniesiona w stylu późnogotyckim (XV wiek).

Podręcznik budowlany z XVIII wieku

W 1782 roku powstał jeden z pierwszych podręczników budowlanych „Budowanie wieyskie” ks. Piotra Świtkowskiego, w którym zawarto różnego porady. Można z niego dowiedzieć się wielu ciekawych i praktycznych rzeczy, np. jakie fabryki prowadzić w zimie, która pora roku najlepsza jest do murowania, o materiałach służących do budowy (kamień łomny, polny, wapienny), o rodzajach drzewa i ich zastosowaniu, o wapnie, piasku i glinie. A także jak budować dachy, okna, drogi, studnie, sadzawki, folwarki, lodownie, stodoły, obory, karczmy, gorzelnie, kominy, kuchnie, piece, fundamenty a nawet znaleźć sposób na nieporządek w podwórzach. Jest to niesamowite kompendium wiedzy, które wzbudza mój szacunek bo wiele z tych rad, nawet w dzisiejszych czasach, są nadal aktualne.

Podaję dwie z wielu rad dotyczących produkcji cegieł:

„Ktoby zamiast drzewa używał chrustu do wypalenia, tedy trzeba więcey ludzi do pilnowania pieca wyznaczyć, żeby często chrustu przykładali, i ogień nie przerwanie przez 10,12 dni póki wypalanie trwa, utrzymywali”.

„Najpewniejszy znak dobrey cegły iest nie żywy kolor, ale dźwięk dobry, wytrzymanie wielkiego ciężaru i kiedy namoczona przez 24 godzin, przyidzie w 10 dni do pierwszego koloru”.

Piotr Świtkowski „Budowanie wieyskie” 1793 rok, wydanie II, z którego korzystałam.

Wiek XVIII i XIX

Ponownie do łask wróciła cegła w XVIII wieku. Przyczyniło się do tego zarządzenie władz pruskich z 1756 roku, które zakazały budownictwa drewnianego ze względu na liczne pożary. Nie każdego było stać na zakup drogiej cegły. Zaczęto ją wyrabiać ręcznie w niewielkich rodzinnych cegielniach. Niestety cegła ta charakteryzowała się słabą jakością i wymagała tynkowania, aby ukryć jej mankamenty. Wiek XIX przyniósł rewolucję. To właśnie wtedy wynaleziono piec kręgowy (przez Friedricha Hoffmanna) w 1858 roku oraz mechaniczną prasę ceglarską 1860 roku (przez fabrykanta Schlickeysena). Wynalazki te zwiększyły produkcję cegły na światową skalę. Pod koniec XIX wieku również zaczęto z powodzeniem używać sztucznych suszarni Kellera, które przyspieszały ten jakże ważny proces przy wyrobie cegły. Wiek XIX to powrót neogotyku. Powszechna w użyciu jest cegła klinkierowa. Wypalana jest w temperaturze 1100-1300 °C ale nie jest szkliwiona. Posiada ciemno czerwony kolor i jest odporna na warunki atmosferyczne. Używano jej nie tylko na elewacje, ale wykorzystując cegły różnego rodzaju i kształtu, także do zdobień w formie gzymsów, fryzów, portali.

Opole – dawny spichlerz miejski.

Wieża ciśnień w Opolu, wybudowana w latach 1892- 1893.

Wiek XX

Wiek XX w Polsce to powrót budownictwa z cegły. Powstało mnóstwo budynków z cegły, które nie otynkowano. Głównie będą to budynki użyteczności publicznej: ratusze, kościoły, szpitale, szkoły, sądy, więzienia, zakłady pracy czy też koszary. Ozdobą surowej cegły były przepiękne obramowania otworów okiennych i drzwiowych, a także ozdobne gzymsy. Oprócz czerwonej cegły wykorzystywano również cegłę w żółtym kolorze, a także zielonym i brązowym.

Natomiast w drugiej połowie XX cegła została wyparta tańszymi betonowymi bloczkami, a później tzw. wielką płytą z elementami betonowymi lub żelbetowymi.

Budynek Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Opolu- wzniesiono w latach 1904-1905. Połączenie cegły, kamienia i tynku.

Kościół pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Opolu, wybudowany w latach 1902- 1905. Jeden z piękniejszych w Opolu. Zbudowany z cegły klinkierowej ułożonej w fantazyjne wzory.

Kamienica w Opolu z 1907 roku. Połączenie cegły i tynku.

Cegielnie na Opolszczyźnie

Przed I wojną światową na obszarze rejencji opolskiej działało ponad 300 cegielni. Niestety po II wojnie światowej działało już tylko nieco ponad 50. W 2006 roku w województwie opolskim czynnych było 14 cegielni. Niestety nie mam nowszych danych, ale na pewno liczba ta drastycznie zmniejszyła się, ponieważ zarządzeniem Unii Europejskiej wszystkie cegielnie używające piece kręgowe musiały zastąpić je do 2014 roku nowocześniejszymi (mniej szkodliwym) piecami tunelowymi.

Cegielnia w Szydłowie.

Pozostałość cegielni w Komprachcicach.

Wymiary  cegły

Cegła romańska posiadała niejednolity wymiar: 26-28 × 12-13 × 7-9 cm

Cegła gotycka: 28-30 × 13-14 × 7-9 cm

Cegła polska przedwojenna: 27 × 13 × 6 cm

Cegła współczesna polska: 25 × 12 × 6,5 cm

Największa powierzchnia cegły to podstawa, wąska i długa powierzchnia to wozówka, natomiast najmniejsza powierzchnia to główka:

 

Źr. Wikipedia.

Rodzaje cegieł:

cegła surowa – cegła adobe (suszona)

cegła ceramiczna (suszona i wypalana)

cegła wapienno-piaskowa

cegła szamotowa

cegła magnezytowa

cegła żużlowa.

 

Opracowała

 Mariola Nagoda (Opolanka z pasją)

 

Źródła pisane:

Piotr Świtkowski „Budowanie wieyskie”, wyd. II z 1783 roku

Jerzy Piech „Piece ceramiczne i szklarskie”, (9 rozdział „Piece wypałowe”)

„Lewin Brzeski. Monografia miasta”

Jarosław Szewczyk „Budownictwo z gliny w dawnej polskiej literaturze technicznej”

Ireneusz Płuska „800 lat cegielnictwa na ziemiach polskich – rozwój historyczny w aspekcie technologicznym i estetycznym”

 

Źródła internetowe:

www.muratorplus.pl

www.cegła.com.pl

www.ceramikapogranicza.eu

http://www.dominatura.pl/

http://www.mt.com.pl