Miejscowość Pokój, dawniej Carlsruhe, została założona w połowie XVIII wieku przez księcia wirtemberskiego Carla Christiana Erdmanna von Würtemberg.
Książę był miłośnikiem polowań i podczas jednego z nich znajduje spokojny uroczy zakątek. Nazywa go Carlsruhe – czyli pokój(spokój) Karola. W 1748 roku wykarczowano osiem krzyżujących się promieniście alei, a w miejscu ich przecięcia wzniesiono drewniany zamek.
Zdjęcia pochodzą ze strony: www.kup.katowice.lasy.gov.pl
Powstają tu dwa kościoły. W latach 1765-75 zostaje wybudowany kościół ewangelicko-augsburski imienia księżnej Zofii. Natomiast w 1796 roku zostaje wybudowany kościół katolicki pw. Podwyższenia Krzyża Świętego.
Jednocześnie z budową pałacu, przystąpiono do urządzania ogrodu francuskiego a później ogrodu angielskiego. Obecnie założenie parkowe w Pokoju składa się z trzech części: ogrodu francuskiego, parku angielskiego z kompleksem stawów oraz uzdrowiskowego parku z XIX wieku.
Obecne wejście do parku./
Barokowy ogród francuski.
Ogród w stylu francuskim ma niezwykle uporządkowany i sformalizowany charakter. W ogrodzie tym stylu rządzi symetria i geometryczne układy. W ogrodzie tym znajdowały się kręgielnia, dwa baseny, amfiteatr, strzelnica, karuzela, huśtawka.
Zasadzono także szereg drzew egzotycznych, które przetrwały do dzisiaj. Możemy tu spotkać sosnę wejmutkę, tulipanowiec, platan klonolistny, kasztan jadalny, klon pensylwański i inne ciekawe gatunki drzew.
Różanecznik.
Park angielski na Winnej Górze.
Tuż za ogrodem francuskim powstaje w latach 1780-90 park angielski mały.
Park ten charakteryzuje się nastrojowo-sentymentalnymi elementami architektury sztucznie nawiązującej do przeszłości, np. sztuczne ruiny, obeliski, świątynie, naśladujące gotyckie lub antyczne budowle.
Na jednym z licznych usypanych tutaj pagórków założono winnicę (dziś jest to teren osady Winna Góra). Sprowadzono wówczas ponad 21 tysięcy sadzonek. Niestety którejś bardzo mroźnej zimy wszystkie sadzonki obumarły.
Wraz z budową winnicy postawiono dom winoogrodnika, prasę winną, cieplarnię oraz wiele innych budowli m.in. pałac szwedzki, zamek na Winnej Górze, rotundę, latarnię, przystań, ptaszarnię, świątynie i pomniki.
Obszar ten obejmuje stawy z mnóstwem uroczych sztucznych wysepek. Stawy te nazwano imionami: Heleny, Wilhelminy, Matyldy, Augusta- nazwy pochodzą od imion żon, córek i synów właścicieli.
Stawy od początku pełniły wielorakie funkcje. Były miejscem rozrywki i rekreacji, udostępniano je wypoczywającym, którzy mogli pływać po nich kajakami i gondolami. Służyły do hodowli karpia oraz dawały zatrudnienie miejscowej ludności.
Staw Wilhelminy. Pozostałości założeń parkowych.
Komin dawnej oranżerii.
Park z XIX wieku.
To najmłodsza część parku, przylegająca do ogrodu francuskiego.
Na terenie parku stoją rzeźby, w tym również przeniesione z parku angielskiego:
– Śpiący Lew
-Muza
-Diana
-Minerwa
-Wenus
-Apollo
-Obelisk neogotycki
-fundamenty Świątyni Eugena
-Salon Herbaciany.
Końcem kompozycji tej części jest niewielkie wzniesienie zwane Górką Schlegela . Zostało ono zbudowane na pamiątkę opiekuna i wychowawcy księcia Eugena Erdmanna- pastora Schlegela. W 1869 roku wzniesiono na wzgórzu altanę, która była punktem widokowym okolicy.
Do dnia dzisiejszego przetrwały w parku francuskim i w Parku Krajobrazowego z XIX wieku:
* Findlingsblock
Granitowy głaz narzutowy, przetransportowany z Siedlic w 1915 roku. W 1927 roku została na nim wykuta płaskorzeźba, przedstawiająca popiersie księżnej Aleksandry Matyldy, żony księcia Eugeniusza Erdmanna von Wiirtenberga oraz napis „Dankbaren Carlsuhen” co oznacza: „Wdzięczni Pokojanie”. Wdzięczność mieszkańców wzięła się stąd, iż w 1850 roku w okolicy panowała straszna bieda i bezrobocie a książę wraz z małżonką dał ludziom pracę przy tworzeniu stawów i różnych założeń parkowych.
*Salon Herbaciany
Zwany Wodnym lub Wodotryskiem, wybudowany w latach 1776-77 przez Hellera i Kloeberga według projektu Schirrmeistera.
Dolna część podzielona była na cztery pomieszczenia, trzy przeznaczono dla mieszkającego tu pracownika, zaś w czwartym znajdowały się przewody, pompa oraz zbiornik na wodę. Do salonu prowadziły dwa mosty zwodzone.Wodotrysk posiadał specjalnie skonstruowany mechanizm tłoczący wodę do fontann. Fontanny miały formę płaskich muszli żeliwnych a woda tryskała z pyska delfinów i kaczek. Niestety konstrukcja została wadliwie wykonana, co spowodowało, iż Salon wkrótce zawalił się. Od tamtej pory Salon nazywano „Ruiną”. Wówczas też zlikwidowano mostek i do dziś budowla jest niedostępna dla zwiedzających.
*Posąg Muzy (bogini Pokoju)
Jest to posąg Muzy Koronującej króla Fryderyka Wilhelma II. Został wykonany z piaskowca w 1791 roku. Pierwotnie na postumencie stało jeszcze popiersie Fryderyka Wilhelma II z białego marmuru a stojąca obok bogini pokoju wznosiła wieniec laurowy nad głową króla. Na postumencie znajduje się, dziś już mocno starty napis: „Verfertigt von Melzer zu Berlin 1791”. Niestety do dziś zachowała się tylko postać muzy bez głowy.
Ciekawostką jest, iż gipsowy model tego pomnika był wystawiony w Berlinie w 1795 roku pod tytułem: „Pokój wieńczy głowę Fryderyka Wilhelma II”.
*Górka Blitzberg
Jest to niewielka górka widokowa, usypana z kamieni. Dziś trudno mówić o widokach, gdyż zasłaniają je wyrosłe drzewa.
*Pomnik Śpiącego Lwa
Żeliwny odlew lwa pochodzi z lat 1858-59. Został wykonany przez znanego rzeźbiarza, Teodora Kalide z Gliwic. Podczas studiów w Berlinie Teodor Kalide pracował u Chrystiana Daniela Roucha w pracowni odlewnictwa brązu jako cyzelator. Tu wykonał dwa modele gipsowe „lwa czuwającego” i „lwa śpiącego”. Identyczny monument śpiącego lwa znajduje się w Berlinie na cmentarzu inwalidów „Invalidenfriedhof” jako nagrobek pruskiego generała Gerharda von Scharnhorsta. Według źródeł, jego autorem był Carl Friedrich Schinkel, którego projekt z roku 1824 wcielił w życie rzeźbiarz Chrystian Daniel Rouch. W tym czasie Teodor Kalide był uczniem Chrystiana Daniela Roucha.
Kolejny pomnik „śpiącego lwa” znajduje się przed bramą północną warszawskiego ogrodu zoologicznego. Jest odlany z brązu. Sygnatura na podstawie informuje, iż odlew wykonano w 1873 r. w Berlinie w warsztacie znanego artysty Hermana von Gladenbecka. Nie wiadomo, skąd wziął się ten posąg w Warszawie. Najprawdopodobniej trafił tam po II wojnie światowej z Bytomia. Obecnie mieszkańcy Bytomia domagają się jego zwrotu. Posąg „lwa czuwającego” autorstwa Teodora Kalide zachował się przed muzeum Villa Caro w Gliwicach.
O gliwickim lwie więcej można tu przeczytać:
http://www.gliwiczanie.pl/Reportaz/Lew_spiacy/lew_spiacy.htm
Śpiący lew to symbol pokoju, który zapanował w Europie po zwycięstwie nad Napoleonem oraz symbol pamięci po poległych. W Pokoju pomnik został postawiony na cześć księcia Eugeniusza Wirtemberskiego w dowód uznania jego zasług. Jako generał rosyjskiej konnicy Eugeniusz brał udział w działaniach wojennych. Sławę przyniosło mu zwycięstwo nad oddziałami napoleońskiego generała Dominique Vandamme’a w bitwie pod Kulm (Chlumec w Czechach), która miała miejsce 30 sierpnia 1813 roku. Po przejęciu w 1822 roku władzy nad majątkiem w Pokoju Eugeniusz dał się poznać jako mecenas artystów, meloman i utalentowany kompozytor. Jego dziełem była przebudowa miasteczka Carlsruhe, w którym na nowo otworzył teatr oraz nadał mu status uzdrowiska.
Pomnik powstał na zlecenie jego syna, Eugeniusza Erdmanna.
Przed śpiącym lwem znajduje się okrągły plac przeznaczony do występów artystycznych oraz niewielki amfiteatr.
*Posąg Minerwy (gr. Atena)
Jest to posąg rzymskiej bogini Minerwy, która odziana jest w strój antyczny, prawą rękę opiera o tarczę z głową meduzy. Wzrok Meduzy zamieniał żywych ludzi w kamień. Rzeźba jest bez głowy.
*Posąg Diany (gr.Artemida)
Rzeźba przedstawia boginię bez głowy, odzianą w suknię odsłaniającą piersi, z kołczanem na plecach, trzymającą prawą stopę na głowie psa. W mitologii rzymskiej bogini łowów, przyrody (świata roślinnego i zwierzęcego, gór, lasów, gajów, źródeł leczniczych) i płodności. Rzeźba obecnie bez głowy.
*Posąg Wenus (grecka Afrodyta)
Jest to rzymska bogini miłości. U jej stóp znajdują się dwa całujące się gołąbki. Niestety rzeźba ta również ma utrąconą głowę.
*Wieżyczka (obelisk)
Jest to pomnik poświęcony księciu Eugenowi Erdmannowi, zwanemu „Dobrym”, wzniesiony w 1880 roku (5 lat po jego śmierci). Pomnik wykonany został w formie strzelistej wieżyczki neoklasystycznej. Przetrwał do dnia dzisiejszego bez uszczerbku prawdopodobnie dlatego , iż uważano go za kapliczkę chrześcijańską.
*Fundamenty Świątyni Eugena (Glorietta lub Pawilon Eugena)
Do dziś zachowały się tylko fundamenty okrągłej świątyni, z pozostałościami baz po kolumnach. Była to świątynia wsparta na sześciu kolumnach przykryta okrągłym dachem.
Na środku znajdował się granitowy postument z popiersiem księcia Wilhelma Eugena. Był on właścicielem Pokoju w latach 1875-1877.
Fot. 2014 r. Dawne zdjęcie pochodzi ze strony: www.kup.katowice.lasy.gov.pl
*Posąg Apolla
W mitologii greckiej syn Zeusa i Leto. Był bliźniaczym bratem Artemidy. Uważany za boga piękna, światła, życia, muzyki, wróżb, prawa, porządku, patrona sztuki i poezji, przewodnika muz.
Tutaj posąg przedstawia młodego Apollo opartego na lirze. Rzeźba również nie posiada głowy.
*Pomnik Germanii
Na dzień dzisiejszy po rzeźbie został jedynie cokół. Statua umieszczona była na marmurowej kolumnie na pamiątkę zwycięstwa w wojnie prusko- francuskiej w 1871 roku.
Rzeźba ta przedstawiała boginię z koroną na głowie, która w prawej wyciągniętej ku górze dłoni trzymała wieniec laurowy, zaś w lewej dzidę. Ciekawostką jest fakt, iż bogini ta przykryta była peleryną, pod którą widoczne były spodnie, co u ówczesnych kobiet było rzadkością. W 1908 roku statua została zdjęta z kolumny i postawiona na mniejszym, 1,5 metrowym cokole w części francuskiej parku, natomiast na jej miejscu zamontowano orła pruskiego na kilkumetrowej kolumnie. Po wojnie rzeźba orła i kolumna zaginęły.
*Sosna wejmutka
Od 2001 roku jest pomnikiem przyrody. Ponoć jest najstarsza w Polsce (ok. 210 lat) i najbardziej okazała (obwód ok. 500 cm).
*Oczka wodne
Pozostałości po sadzawkach u wejścia do ogrodu francuskiego (z prawej strony).