Osada Adam und Eva w dawnym Opolu

sob.

kw.

Osada Adam und Eva w dawnym Opolu

Przy ogromnym Stawie Kalicha założono dwa niewielkie stawy, które nazwano Adam i Eva. Znajdowały się one po obu stronach drogi z Opola do Lędzin (dzisiejsza DK 40). Obecna ul. Częstochowska przechodziła pomiędzy nimi.

Połączenie dwóch map z lat 1747-1753, ukazujący ogrom Stawu Kalicha. Widać też mniejsze stawy Adama i Evy.

Po osuszeniu stawów znajdowały się tam łąki o tych samych nazwach. Wskazuje na to ogłoszenie z archiwalnej prasy z 1842 r., informujące o dzierżawie łąki Adam o powierzchni 23 mórg i 124 prętów kwadratowych i łąki Eva o powierzchni 16 mórg i 164 prętów kwadratowych.

Morga to miara powierzchni gruntu. Początkowo oznaczała obszar, jaki jeden człowiek mógł zaorać lub skosić jednym zaprzęgiem od rana do południa. Morga pruska, czyli magdeburska (zwana też reńską) miała 180 prętów kwadratowych, które obejmowały 2553,21 m². Natomiast 1 pręt kwadratowy wynosił 14,18 m².

Stąd można wyliczyć, że łąka Adam miała powierzchnię około 6 hektarów, a łąka Eva liczyła około 4,2 hektara.

Ogłoszenie z prasy archiwalnej z dnia 22 kwietnia 1840 r.

W miejsce zlikwidowanych stawów powstała później osada Adam und Eva. Dowodem na istnienie osady (czy też przysiółku Gosławic) o nazwie Adam i Ewa jest książka adresowa z 1926 r., w której znajduje się nazwa miejscowości „Goslawitz mit Kolonie, Grobla, Adam und Eva”. Pozostałością owej osady są zachowane do dzisiaj dwa budynki: Gospoda Adam und Eva i Dom Szosowy Adam und Eva.

Fr. z książki adresowej z 1926 r. „Goslawitz mit Kolonie, Grobla, Adam und Eva”, pochodzący ze strony: www.oberschlesien-aktuell.de.

Fr. mapy księstwa Opolskiego z 1736 r. z naniesionym Stawem Kalicha i małymi stawami Adam i Eva.

Fr. mapy z lat 1747-1753 obrazująca dzisiejsze nazwy ulic.

Fr. mapy z 1891 r. Stawy już nie istnieją, zostały osuszone. W miejsce Stawu Adam znajduje się Dom Szosowy Adam und Eva.

Fr. mapy z 1901 r. Zaznaczono na niej Ehemal Ch.H. Adam und Eva, czyli dawny Dom Szosowy Adam i Eva. Budynek Domu Szosowego nie był już użytkowany.

Fr. mapy z 1914 r. W miejsce dawnego Domu Szosowego powstał punkt celny „Zollhaus”.

Fr. mapy z 1941 r. Szczególną uwagę zwraca zmiana nazw miejscowości na niemieckie. Brak też punktu celnego.

Współczesna mapa na podkładzie mapy z 1941 r. Zaznaczyłam dawne Stawy Adama i Evy, dawny punkt celny oraz gospodę Adam und Eva.

Gasthaus Adam und Eva

W budynku przy ul. ul. Częstochowskiej 4 znajdowała się gospoda Gasthaus Adam und Eva. Ciekawostką jest, że w 1927 r. w gospodzie został zamordowany wrocławski kupiec Paul Schylla. Po wojnie mieściła się tu restauracja Ewa, której nazwa odwoływała się do przedwojennej gospody. Około 1986 r. restauracja została zlikwidowana. Obecnie znajduje się tutaj firma Anteprima, zajmująca się ogrzewaniem, klimatyzacją i wentylacją. Budynek z zewnątrz niewiele zmienił się na przestrzeni lat.

Gospoda Adam und Eva w 1900 roku. Na pocztówce widać napis „Grus aus Adam u. Eva” (Pozdrowienia z Adama i Evy), świadczący o tym, iż traktowano to jako oddzielną miejscowość. Źr. www.fotopolska.eu.

Budynek po dawnej gospodzie Adam und Eva. Obecnie siedziba firmy Anteprima. Fot. 2019 r.

Pocztówka z lat 1910 – 1917. Tu już jest napisane „Goslawitz bei Oppeln, Restaurant Adam u. Eva” (Gosławice koło Opola, Restauracja Adam i Ewa). Źr. www.fotopolska.eu.

Chausse Haus Adam und Eva

Wiadomo, że w wiosną 1843 r. dzisiejsza droga krajowa nr 40, pomiędzy Chrząstowicami a Ozimkiem została wybrukowana. Wcześniej była to zwykła droga szutrowa i podczas obfitych opadów, konie z wozami grzęzły w błocie. Kiedy drogę utwardzono, zaczęto pobierać za nią opłatę. W tym celu wybudowano Chausse Haus Adam und Eva, czyli Dom Szosowy Adam i Ewa. Znajdował się on przy ul. Częstochowskiej 35. Tak jak dziś opłaty pobierane są na autostradach na bramkach, tak kiedyś na drogach były domy szosowe ze szlabanami.

W domu szosowym urzędował poborca podatkowy (Chausseegeld), który pobierał opłatę za przejazd drogą tzw. myto. Opłaty pobierane były nie tylko za korzystanie z dróg, za przejazd mostem, groblą czy brodem, ale także za przewóz towarów (cło). Myto pobierano również przy bramach miejskich i wjazdach do miast. Opłata ta miała być przeznaczona na remont drogi. Pieniądze trafiały do kasy państwa, samorządów lub prywatnych osób. W zależności od tego, do kogo należała droga.

Dom szosowy ze szlabanem, rys. M. Szymaniuk.

W 1834 r. rząd pruski wydał instrukcję „Wskazówki do zakładania, utrzymania i naprawy szos”. Rozporządzenie to przypisuje się architektowi Karlowi Friedrichowi Schinklowi. Chociaż jest realnym, aby on był autorem instruktażu, ponieważ w 1830 r. objął dyrekcję berlińskiego urzędu budowlanego, a w 1838 r. został dyrektorem generalnym pruskiego urzędu budownictwa. W każdym razie w instrukcji znajdziemy tam wytyczne dotyczące, w jaki sposób powinny być budowane domy szosowe oraz jak powinny być rozlokowane pomieszczenia.

Wiadomo, iż początkowo domy szosowe budowane były na planie kwadratu z dachem namiotowym. Nieco później budowle wznoszone już były na planie prostokąta, frontem do drogi i posiadały dach dwuspadowy. Dom szosowy powinien posiadać podpiwniczony budynek mieszkalny z częścią biurową oraz budynek gospodarczy, w którym będą się mieścić ustęp (czy jak kto woli: haziel, wychodek, szalet, sławojka, latryna), obora i stajnia. Przy każdym domu znajdowała się studnia. W budynku tym musiał być również zakwaterowany dróżnik, który był strażnikiem drogowym i miał czuwać nad bezpieczeństwem kasy.

Z reguły domy szosowe stawiano co 1-2 mile (1 mila – ok. 7,5 km). W takim miejscu, aby nie można było ich ominąć. Drogę grodzono szlabanem bądź łańcuchem. Urzędnik nie wychodząc z budynku pobierał opłaty przez okno. Używał w tym celu długiego kija, na końcu którego zawieszona była sakiewka. Pieniądze wrzucane były do sakiewki. W ten sam sposób podróżny dostawał pokwitowanie. Opłata wynosiła 1 grosz od tony i po 2 fenigi od pędzonych drobniejszych zwierząt.

W 1875 r. weszła w życie ustawa dotycząca budowy i własności dróg, która zniosła opłaty szosowe. Od tego czasu domy szosowe przestały spełniać swoją funkcję.

Projekt domu szosowego z budynkiem gospodarczym z 1865 roku w miejscowości Werder pow. Heydekrug (obecnie na terenie Litwy). Reprodukcja z Archiwum Państwowego w Olsztynie.

Zollhaus

Na przełomie XIX i XX wieku w budynku po dawnym Chausse Haus Adam und Eva znajdował się Zollhaus, czyli punkt poboru cła drogowego. Komora celna znajdowała się na ważnym szlaku komunikacyjnym. Jadąc z Ozimka (czy też dalszej Częstochowy) była to właściwie jedyna droga, aby dostać się do Opola. Po nałożeniu starej mapy na nową widać, iż w Dom Szosowy, a później Punkt Celny znajdował się dokładnie w miejscu stawu Adama. Obecnie budynek należy do firmy Tridex, w której mieści się sklep elektroniczny.