Pewnego upalnego lata 1963 r., we Wrocławiu pojawiła się straszna choroba zakaźna, jaką jest ospa prawdziwa. Pisałam o niej w pierwszej części oraz drugiej.

W Opolu pacjentem „Zero” był mjr S. Urbański (lat 44) z Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej (KW MO) w Opolu. Był on również wykładowcą w Szkole Milicyjnej we Wrocławiu. A w dniach pomiędzy 2-5 czerwca 1963 r. miał kontakt z chorym ppłk. B. Jedynakiem, którego odwiedził we wrocławskim szpitalu (tamtejszy pacjent „Zero”).

Dnia 19 czerwca major zachorował, a 21 czerwca po otrzymaniu zwolnienia lekarskiego z powodu „stanu grypowego” pojechał do swojego domu w Opolu. Z powodu coraz gorszego samopoczucia i wysokiej gorączki na drugi dzień trafił do Izby Przyjęć w Poliklinice w Opolu. Chory skarżył się na biegunkę, bóle głowy, gardła i bóle w okolicy lędźwiowej. Do tego w dniu przyjęcia na oddział stwierdzono u niego wysypkę, którą później błędnie zdiagnozowano jako ospę wietrzną. Po ustąpieniu objawów, 5 lipca pacjenta w stanie dobrym wypisano ze szpitala. Urbański na ospę prawdziwą był szczepiony w dzieciństwie z wynikiem dodatnim oraz 23 i 29 lipca 1963 r. z wynikiem ujemnym.

„Dalsze wypadki zachorowania na ospę”, źr. „Gazeta Robotnicza” z dn. 27-28.07.1963, nr 174.

Dnia 17 i 23 lipca na czarną ospę zachorowało małżeństwo, które trafiło do szpitala ospowego 30 lipca. Byli to znajomi majora Urbańskiego: K.W. – kolega majora, lat 42 i jego żona K.L. – pielęgniarka, lat 32. Po ustąpieniu objawów obydwoje opuścili szpital w stanie dobrym.

Następną chorą osobą był J.D. z Chróściny, pracownik PKP Wrocław-Brochów, lat 37. Chory nie miał nic wspólnego z powyższymi przypadkami. Zaraził się w szpitalu zakaźnym we Wrocławiu, gdzie przebywał w dniach 14-15 lipca z powodu zatrucia pokarmowego. Dopiero 30 lipca rozpoznano u niego czarną ospę i przetransportowano go do szpitala ospowego. Choroba na szczęście nie miała już dalszych ognisk.

W szpitalu ospowym umieszczono jeszcze trzy chore osoby, ale w wyniku obserwacji i badań u tych osób nie stwierdzono ospy prawdziwej.

Szczepienia w Opolu

W mieście szczepienia ochronne rozpoczęto 20 lipca 1963 roku. Początkowo szczepieni (pod przymusem) byli tylko pracownicy służby zdrowia; osoby, które wyjeżdżały bądź przyjeżdżały do/z Wrocławia, osoby wyjeżdżające za granicę oraz dzieci i młodzież wyjeżdżająca na kolonie i obozy. Od 1 sierpnia szczepienia były obowiązkowe dla wszystkich. Do dnia 5 sierpnia zaszczepiło się 81,4 % ludności woj. opolskiego.

„Do Wrocławskiego i Opolskiego tylko ze świadectwem szczepienia ospy”, źr. „Gazeta Robotnicza” z dn. 27-28.07.1963, nr 174.

W Roczniku Statystycznym Województwa Opolskiego z 1964 roku w tabeli pt. Szczepienia ochronne (Tabl. nr 20/273) ujęto zaszczepionych na ospę. Wynika z niej, że w 1963 r. w woj. opolskim wykonano 59,2 tys. szczepień, w samym Opolu było ich 4,9 tys. Z kolei pod tabelą główną, małymi literkami dopisano w uwagach: Ponadto zaszczepiono w czasie akcji epidemiologicznej (15.07-21.09) – 978 tys. osób.

Tablica 20/273 pt. „Szczepienia ochronne”, źr. „Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego”, Opole 1964.

 Tablica nr 2/631 pt. „Szczepienia ochronne”, źr. „Rocznik Statystyczny”, Warszawa 1964.

W tabeli pt. „Zarejestrowane zachorowania na ważniejsze choroby zakaźne” (Tabl. 22/275) w ogóle nie uwzględniono zachorowań na ospę prawdziwą w 1963 r. Owszem zachorowań było zaledwie siedem, ale była to jedna z ważniejszych chorób zakaźnych.

Fragment tablicy nr 22/275 pt. „Zarejestrowane zachorowania na ważniejsze choroby zakaźne”, źr. „Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego”, Opole 1964.

Również w „Roczniku Statystycznym”, wydany przez Główny Urząd Statystyczny Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w 1964 roku, w ogóle nie wzięto pod uwagę zachorowań na ospę, gdzie przypomnijmy, łącznie miało zachorować na nią 99 osób, a z kolei uwzględniono np. zachorowania na porażenie dziecięce, które w 1963 r. dotyczyło 29 osób. Przypadek? Dla mnie to kolejny dowód na tuszowanie rzekomej „epidemii”.

Tablica nr 27/633 pt. „Zarejestrowane zachorowania na ważniejsze choroby zakaźne”, źr. „Rocznik Statystyczny”, Warszawa 1964.

(Re)organizacja szpitala w Opolu

Czytając opracowanie „Ospa w woj. opolskim w 1963 roku”, jestem pod wrażeniem sprawnie przeprowadzonej reorganizacji szpitala. Na pewno opolskim lekarzom pomogła sytuacja we Wrocławiu. Czerpiąc z ich doświadczenia, w Opolu utworzono 13 zespołów. Były to zespoły: kierownictwo ogólne, kontakty, diagnostyka i konsultacja, kwarantannowy, gospodarczo-finansowy, izolatoria, transport i łączność, opieka nad osobami izolowanymi, szczepienia ochronne, szpital ospowy i obserwacyjny, dezynfekcja, kadry, kontrola i ochrona milicyjna.

Powołano także jednostki przeznaczone tylko do akcji przeciwospowej: pogotowie ospowe, szpital ospowy, szpital obserwacyjny, izolatoria, kwarantanna, Wojewódzka Kolumna Dezynfekcyjna.

Opole, lipiec 1963 r. Pielęgniarki Elfryda Łazarz i Lucyna Kasprzyk oraz kierowca Jan Dusza ruszają na akcję przymusowych szczepień. Kamienica przy ul. Reymonta 20, obok pod numerem 16 znajdował się ośrodek zdrowia, źr. www.polska-org.pl.

Pogotowie Ospowe

Pogotowie Ospowe obejmowało całe województwo. Mieściło się w nowym, odosobnionym budynku. Posiadało specjalny „ospowy” numer telefonu, z którym można było połączyć się na hasło „Ratunek”. Terenowe stacje obejmowały od jednego do czterech lekarzy. W sytuacjach budzących wątpliwość, a tych było bardzo wiele, do pacjentów wyjeżdżali lekarze z Pogotowia Ospowego w Opolu. Przeszkolono w diagnostyce ospy łącznie 47 lekarzy.

Tabela z konsultacjami udzielanymi przez stacje pogotowia ratunkowego, źr. Majewski J., Zasadzień Z., Pysz J., Ospa w woj. opolskim w 1963 roku, „Przegląd epidemiologiczny”, 1964, nr 2.

Szpital Ospowy

Szpital Ospowy został umiejscowiony w „samodzielnym szpitalu zakaźnym, dość obszernym (60 łóżek) usadowionym na peryferiach małego miasta”. Personel szpitala składał się z 35 osób, z czego 18 osób mieszkało w budynku mieszkalnym (lekarze, pielęgniarki, analitycy laboratorium, salowe) – były to osoby mające bezpośredni kontakt z chorymi. 11 osób stanowiło personel gospodarczy i obsługi (pracownicy kuchni, pralni, portier, kierowca, dezynfektor) – ci ludzie nie mieli bezpośredniej styczności z chorymi, mieszkali w namiotach koło szpitala. Ostatnią grupę stanowili pracownicy administracji w ilości sześciu osób. Pracowali oni poza terenem szpitala, zajmowali się m.in. dostawą artykułów żywnościowych, środków gospodarczych, prowadzili też działalność finansową.

Od 30 lipca do 16 września w szpitalu ospowym było leczonych ośmiu chorych z woj. opolskiego, łódzkiego i gdańskiego. Dwie osoby, które zostały przyjęte z rozpoznaniem ospy, po przeprowadzonych badaniach wypisano, wykluczając czarną ospę.

Niestety nigdzie nie jest podana nazwa, o jakie chodzi małe miasto. Być może chodzi o szpital w Kup (dziś Stobrawskie Centrum Medyczne)? Znajduje się on na „peryferiach małego miasta” i leczy się tam choroby płuc, w tym zakaźną gruźlicę.

Szpital Obserwacyjny

Szpital Obserwacyjny został zlokalizowany w Szpitalu Rejonowym, w tej samej miejscowości co Szpital Ospowy. Przygotowano w nim 40 łóżek dla chorych. Jak bardzo był przydatny, taki szpital świadczy, iż do szpitala przyjęto dziesięciu podejrzanych o czarną ospę, po czym po kilku dniach obserwacji i badaniach (trzykrotny ujemny wynik badania wirusologicznego) pięciu chorych przewieziono do Szpitala Ospowego, a pozostałych do izolatorium celem odbycia kwarantanny.

Izolatoria

Izolatoria to miejsca odosobnienia dla osób, które miały styczność z chorymi na czarną ospę. W Opolu były dwa takie obiekty. Pierwszy zorganizowano w budynku szkolnym. Drugi w nowo powstałym, a jeszcze nieużytkowanym budynku Domu Opiekuńczego dla Młodzieży. Nadzór nad Izolatoriami i ich organizacją zajmował się Szpital Wojewódzki im. K. Miarki, znajdujący się przy ul. Kośnego.

Przeciętny pobyt izolowanej osoby wynosił 17 dni. W izolatoriach przebywało łącznie 136 osób. Według G. Trzaskowskiej było to 263 osób, w tym 36 pracowników MO (prawdopodobnie Trzaskowska liczyła osoby z izolacji i kwarantanny razem).

Kwarantanna

W czasie trwania epidemii ospy w dwóch szpitalach zarządzono kwarantannę. Była to Poliklinika oraz Oddział Dermatologiczny w Wojewódzkim Szpitalu im. K. Miarki w Opolu. Kwarantanna w Poliklinice trwała od 25 lipca do 13 sierpnia i objęła 40 osób: siedmiu lekarzy, sześć osób personelu średniego, 20 osób personelu pozostałego oraz siedmiu pacjentów Izby Chorych. Nie wystąpiły wśród tych osób zachorowania. Z kolei w Wojewódzkim Szpitalu kwarantanna trwała od 8 do 20 sierpnia. Izolacją objęto 108 osób, w tym 36 osób personelu oraz 72 pacjentów.

Łącznie w izolatoriach i szpitalach objętych kwarantanną izolowano 285 osób, w tym 42 osoby z personelu.

Wojewódzka Kolumna Dezynfekcyjna

Ekipa Wojewódzkiej Kolumny Dezynfekcyjnej składała się z pięciu dezynfektorów i dysponowała poza standardowym wyposażeniem, dwiema mobilnymi komorami dezynfekcyjnymi, użyczonymi z jednostki wojskowej.

Epilog

Z dniem 29 sierpnia 1963 r. woj. opolskie ogłoszono wolnym od ospy!

Bezpośrednio przy likwidacji ognisk ospy w woj. opolskim zatrudnionych było 1725 osób, w tym 52 lekarzy. Do pomocy zostali skierowani m.in. milicjanci. W Opolu służbę pełniło 18 funkcjonariuszy.

Na czarną ospę w woj. opolskim w 1963 r. w sumie zachorowało sześć osób, w tym cztery w samym mieście. Zaszczepiono według Roczników Statystycznych 1 037 000 (59 200+978 000 podczas epidemii), według innych źródeł (zob. G. Trzaskowska) było to 1 200 000.

Opracowała Mariola Nagoda

Bibliografia

Majewski J., Zasadzień Z., Pysz J., Ospa w woj. opolskim w 1963 roku, „Przegląd epidemiologiczny”, 1964, nr 2, s. 197-204.

„Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego 1964”, J. Balaryn (pod red.), Opole 1964.

„Rocznik Statystyczny 1964”, E. Krzeczkowska (pod red.), Warszawa 1964.

Trzaskowska G., Na drugiej linii. Epidemia ospy prawdziwej w Polsce z 1963 r. w świetle dokumentów Służby Bezpieczeństwa.