Słupy graniczne św. Jana znaczą granicę dawnego księstwa biskupiego, która powstała w latach 1290 – 1320. Dzisiaj to zapomniany zespół średniowiecznych zabytków, mający już ponad 700 lat.

Mapa „Księstwo Biskupie”została opracowana przez Henryka Sławca z Ziębic. Pochodzi ze strony: www.ziebice.pl. Publikuję ją za zgodą Urzędu Miejskiego w Ziębicach.

Krótka historia powstania księstwa biskupiego

Musimy cofnąć się do początku XII wieku, kiedy to syn Bolesława I Wysokiego, Jarosław, wbrew swojej woli został zmuszony przez ojca do kapłaństwa. W 1172 roku Jarosław wraz ze swoim stryjem Mieszkiem I Plątonogim dokonał skutecznego zamachu na ojca, w wyniku którego Jarosław dostał we władanie księstwo opolskie, a Mieszko I Plątonogi księstwo raciborskie. Ostatecznie Jarosław pogodził się ze stanem duchownym i w 1198 roku został biskupem wrocławskim. Jeszcze w tym samym roku Jarosław przekazał część swego księstwa- ziemię nyską biskupom wrocławskim. Był to początek powstania księstwa biskupiego.

Mapa „Księstwo Biskupie”została opracowana przez Henryka Sławca z Ziębic. Pochodzi ze strony: www.ziebice.pl. Publikuję ją za zgodą Urzędu Miejskiego w Ziębicach.

Ziemia nyska była własnością biskupów i jednocześnie łakomym kąskiem dla książąt, którzy nie chcieli się pogodzić z brakiem wpływów z licznych majątków. Pod koniec XIII wieku doszło do konfliktu między biskupem wrocławskim Tomaszem II a księciem wrocławskim Henrykiem IV Probusem. W 1287 roku zawarto ugodę miedzy zwaśnionymi stronami, w wyniku której wybudowano kościół kolegiacki pw. Św. Krzyża we Wrocławiu.

W 1290 roku, będąc na łożu śmierci, książę wrocławski Henryk IV Probus ustanowił wielki przywilej biskupstwu wrocławskiemu. Na jego mocy biskupi uniezależnili się od władzy książęcej w kasztelani nysko – otmuchowskiej oraz otrzymali tytuł książęcy. Dokument ten został potwierdzony przez papieża i arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę.

Jednakże po śmierci Probusa księstwo jego uległo podziałowi. Wbrew testamentowi władzę przejął książę legnicko – wrocławski Henryk V Brzuchaty (Gruby). W odparciu ataku prawowitego spadkobiercy Probusa- Henryka III Głogowczyka, pomógł brat Bolko I Surowy. W zamian otrzymał Strzelin, Świdnicę, Ząbkowice i Ziębice. Pomoc ta jednak nie była wystarczająca i Henryk V Brzuchaty utracił część swojego księstwa. Bolko w celu zabezpieczenia się przed Czechami rozpoczął fortyfikację swoich dóbr, budując między innymi zamki obronne w Świdnicy, Strzegomiu, Książu, Bolkowie czy też w Kamiennej Górze. Bolko sięgnął również po kasztelanię nysko – otmuchowską. Nie spodobało się to biskupowi wrocławskiemu, który rzucił na księcia klątwę oraz nałożył na całe księstwo interdykt (karę polegającą na zakazie wykonywaniu czynności liturgicznych). Książę Bolko wkrótce wycofał się z zajętych biskupich terenów, pozwolił również na rozsądzenie sporu przez biskupa krakowskiego Jana Muskatę.

Granica św. Jana Chrzciciela

13 kwietnia 1296 roku biskup krakowski zobowiązał księcia do uszanowania immunitetu dóbr kościelnych, jednocześnie zwolnił go z wypłaty odszkodowania biskupstwu. Wyrok ten był korzystny dla obu stron.

To właśnie wtedy oznakowano granicę księstwa biskupiego, stawiając granitowe słupy, które nazwano Granicą św. Jana Chrzciciela. Jan Chrzciciel był patronem diecezji wrocławskiej.

Księstwo biskupie przetrwało do 1810 roku, kiedy to król Prus Fryderyk Wilhelm III wydał akt sekularyzacji. Nastąpiła wówczas kasata wszelkich dóbr kościelnych na Śląsku. Natomiast tytuł książęcy biskupi wrocławscy używali aż do 1945 roku.

Jak wyglądają słupy graniczne?

Słupy św. Jana wykonane zostały z granitu, z jednolitego bloku o wysokości około 2,5 metra. Na jednym z boków wyryta jest inskrypcja w trzech rzędach, w języku łacińskim:

TMI / SCI / IOHIS, skrót ten pochodzi od słów „Termini sancti Johannis” i oznacza „Granice Świętego Jana”.

Na drugim boku wyryty jest pastorał, atrybut władzy biskupiej. Na trzecim natomiast ukośny krzyż, który jest dawnym symbolem znakowania granicy, znanym już w starożytności, opisywany również jako krzyż Św. Andrzeja.

Słupy ustawione były przy głównych traktach prowadzących z Nysy do Wrocławia i z Otmuchowa do Ziębic. Nie wszystkie drogi zachowały się do naszych czasów, stąd dziś może dziwić obecność słupów na polach czy też w lesie.

Nie wiadomo ile pierwotnie było słupów. Do dzisiaj zachowało się ich siedem. Pięć widnieje przy dzisiejszej granicy województw opolskiego i dolnośląskiego (dawniej wałbrzyskiego), a jeden znajdziemy na polu koło Chróściny Nyskiej. Ostatni z nich stoi na szczycie Pradziada w Czechach. Do 1741 roku Pradziad wraz z Jesenikami i Zlatymi Horami przynależał do Śląska.

Słupy powstały w dwóch okresach. Jako pierwsze powstały słupy nr 2, 4 i 6 (najpewniej był to rok 1296). Natomiast słupy nr 1, 3 i 5 są datowane na lata 1297-1301. Świadczy o tym fakt, że słupy te nieznacznie różnią się od pierwotnych. Są one jaśniejsze i wykonane z innego gatunku granitu. Różnią się także krojem liternictwa. Istnieje hipoteza, że owe słupy powstały w warsztacie kamieniarskim klasztoru cystersów w Henrykowie.

Gdzie znajdziemy słupy?

Pierwszy ze słupów znajduje się przy drodze Lipniki (woj. opolskie) – Starczówek (woj. dolnośląskie).

(50^o 32’ 39” N; 17 ^o 04’ 06” E)

Drugi znajduje się w polu. Można do niego dojść polną drogą, oznaczoną żółtym szlakiem pieszym z Osiny Wielkiej w woj. dolnośląskim.

(50 ^o 33’ 20,3” N; 17 ^o 04’ 31,7” E)

Drugi ze słupów:

Trzeci słup biskupi stoi przy polnej drodze z Chocieborza (woj. opolskie) do Osin Wielkich lub Dębowca (woj. dolnośląskie).

(50 ^o 34’ 33” N; 17 ^o 05’ 57” E)

Do czwartego słupa dojście jest utrudnione, ponieważ nie prowadzi do niego żadna droga i trzeba przejść przez pola uprawne. Mieści się w polu między Szklarami (woj. opolskie) a Wigańcicami (woj. dolnośląskie), w pobliżu Biskupiego Lasu.

(50 ^o 36’ 37,2” N; 17 ^o 08’ 41,5” E)

Piąty słup graniczny znajdziemy na skraju lasu, w pobliżu miejscowości Samborowice i Bogdanów (woj. dolnośląskie).

(50 ^o 36’ 47,7” N; 17 ^o 14’ 09” E)

Słup ten był ostrzelany podczas działań wojennych. Do dzisiaj zachowały się widoczne ślady po kulach na boku słupa (zdjęcie drugie). Swoje zdjęcie udostępniłam, aby pokazać jak wielkie są te słupy (a spora część jest jeszcze w ziemi).

Szósty mieści się przy polnej drodze z Chróściny Nyskiej do Czarnolasu w województwie opolskim.

(50 ^o 36’ 32,3” N; 17 ^o 21’ 15,4” E)

Pierwsze cztery słupy otoczone zostały niewielkim płotkiem oraz tabliczką informacyjną przez władze gminy Kamiennik. Pozostałe nie należą do gminy i raczej nikt się nimi nie opiekuje. Aczkolwiek słup nr 6 też już jest ogrodzony drewnianym płotem „Bezpański” zostaje tylko słup nr 5, położony w lesie. Pytanie kto jest właścicielem gruntu, na którym znajduje się ów słup i czy da się go otoczyć też opieką…

Słupy graniczne to niezwykle cenne zabytki. Te unikatowe kamienne pomniki historii, mają już ponad 700 lat. Jeśli nie macie pomysłu co robić w weekend, zachęcam do własnych poszukiwań słupów. Zabawa jest naprawdę świetna pod warunkiem, że będziesz mieć ochotę przedzierać się przez krzaki i pola, i nie będziesz się bać, że się pobrudzisz. Ale za to później jaka będzie satysfakcja, gdy się odnajdzie je wszystkie!

Opracowała

 Mariola Nagoda (Opolanka z pasją)