Pałac w Kopicach otaczały też piękne ogrody, zachowane jedynie na starych pocztówkach. Ich kompozycja zadziwia nawet dzisiaj. Niezwykłe dywany kwiatów, wymyślne formy, feeria barw, ciekawe i rzadkie okazy.
Twórcą tychże przepięknych ogrodów w Kopicach był mistrz ogrodnictwa, Wilhelm Hampel (1834 – 1898). Był on głównym dyrektorem oraz inspektorem ogrodów Schaffgotschów. Jego kompozycjami dywanowo – kwiatowymi zachwycała się nawet ówczesna królowa Wielkiej Brytanii i Irlandii – Wiktoria. Podobno zaoferowała ona ogrodnikowi nadzór królewskich ogrodów w Londynie. Jednakże Hampel propozycji nie przyjął i do końca swego życia pozostał wierny kopickim ogrodom.
Przed Wilhelmem Hampel’em i po jego śmierci byli oczywiście ogrodnicy w Kopicach, ale żaden z nich ani wcześniej, ani później nie dorównał nigdy kunsztowi mistrza. To właśnie Wilhelm Hampel rozsławił Kopice i majątek Schaffgotschów nie tylko w Europie, ale i w Ameryce. Do Kopic przybywali ogrodnicy z całego świata, aby na własne oczy zobaczyć arcydzieło mistrza. Dzięki temu powstało wiele artykułów na temat kopickich ogrodów.
Oprócz ogrodów kwiatowych w pobliżu rezydencji znajdowały się również ogrody warzywne, sad, ogród zimowy z ananasami i winoroślami owocującymi przez cały rok, oranżeria, rosarium oraz palmiarnia. Podobno drzewa tropikalne w palmiarni sięgały aż 17 metrów wysokości.
INDIEN
Jednym z ciekawszych ogrodów było wzniesienie, na którym rosły rośliny olbrzymich rozmiarów, pochodzących z Indii. Miejsce to nazwano Indien. Na łamach Deutsche Gärtner Zeitung z 26 kwietnia 1902 roku, autor wspomina o postaci stojącej pod olbrzymią palmą oraz dwóch figurach, siedzącego lwa i jaguara, umieszczonych pośród tropikalnej „dżungli”. Jak wielkie były te drzewa widać dopiero przy porównaniu postaci na zdjęciu, która stoi pod plamą i ledwo ją widać (zaznaczona na czerwono). Niestety zdjęcie jest słabej jakości i trudno zlokalizować postacie zwierząt. Wydaje mi się, że są tam, gdzie zaznaczyłam na niebiesko. Tak czy siak trzeba wierzyć autorowi, że istotnie tam się znajdują.
Grupa roślin zw. Indien. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Grupa roślin zw. Indien. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.pl
Willa dyrektora ogrodów
Wilhelm Hampel zamieszkiwał w willi, która znajdowała się w pobliżu pałacu. Jest to okazały budynek z czerwonej cegły, który przetrwał do dzisiaj. Obecnie w budynku znajdują się prywatne mieszkania.
Po lewej willa dyrektora ogrodów, Wilhelma Hampel’a (i jego następców). Po prawej Palmiarnia. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Willa dyrektora ogrodów, Wilhelma Hampel’a. Fot. 2017 r.
Willa dyrektora ogrodów, Wilhelma Hampel’a. Fot. 2017 r.
Dom Ogrodnika
W Domu Ogrodnika dawniej mieszkał „zwykły” ogrodnik. Był to przepiękny budynek z czerwonej cegły i muru pruskiego. Obiekt o powierzchni 150 m² został wybudowany w 1899 roku. Dom Ogrodnika oraz pobliskie szklarnie zostały sprzedane w 2018 roku.
Dom Ogrodnika z 1899 roku. Mówią też Dom Klucznika bądź Odźwiernego. Fot. pochodzi ze strony dolny-slask.org.pl
Dom Ogrodnika, fot. 2017 r.
Dom Ogrodnika, fot. 2017 r.
Ogrodnik
Znalazłam zaledwie dwa zdjęcia ukazujące pałacowe ogrodnika.
Pałac i park, w tle pałacowy ogrodnik koszący trawę. Fot. arch. prywatne.
Fr. zdjęcia z lat 1920-30, na pierwszym planie pałacowy ogrodnik. Fot. pochodzi ze strony NAC
Palmiarnia
Obok wilii królewskiego dyrektora ogrodów mieściła się Palmiarnia. Wewnątrz niej można było zobaczyć dorodne okazy palm i innych roślin egzotycznych. Ciekawość wzbudzała potężna palma o nazwie Fächerpalme – Latania borbonica, która dochodziła do 16 metrów wysokości. Oprócz palm, można było tam zobaczyć również sagowce, sukulenty, yukki, drzewa paprociowe i inne rzadkie okazy egzotyczne. Przed budynkiem znajdowała się kwiatowa fontanna, na której zawieszone były powojniki mieniące się kolorami czerwieni, fioletu i bieli.
Po lewej willa dyrektora ogrodów, Wilhelma Hampel’a (i jego następców). Po prawej Palmiarnia. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Po lewej willa dyrektora ogrodów, Wilhelma Hampel’a (i jego następców). Po prawej Palmiarnia. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Fundamenty po Palmiarni, w oddali willa dyrektora ogrodów, fot. 2017 r.
Pałac, po prawej Oranżeria z fragmentem Palmiarni. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Oranżeria
Między pałacem a Palmiarnią znajdował się piękny budynek, w którym mieściła się Oranżeria. Z pałacu było wyjście na wieżę kwadratową. Z niej bezpośrednie można było dostać się do Oranżerii, a stamtąd do Palmiarni. Przestronna Oranżeria spełniała rolę zimowego ogrodu. Uprawiano w niej cały rok owoce, głównie ananasy i winogrona. Dziś pozostały po niej tylko ruiny.
Pałac, po prawej Oranżerii z fragmentem Palmiarni. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Pozostałości Oranżerii. Budynek palmiarni jest całkowicie rozebrany.
Pozostałości Oranżerii od strony północnej, fot. wrzesień 2017 r.
Pozostałości Oranżerii od strony północnej, fot. wrzesień 2017 r.
Pozostałość Oranżerii. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Prunkgarten
Przy wschodniej części pałacu (w pobliżu kaplicy) znajdowały się Prunkgarten (wspaniałe ogrody). Do tychże ogrodów prowadziła przepiękna brama z gryfami. Między Palmiarnią a Prunkgarten mieścił się staw, którego brzegi pokryte były różnymi kolorowymi kwiatami. Dziś niestety miejsce to jest mocno zarośnięte. Staw jest wyschnięty, rosną w nim młode drzewka i krzewy. Zachowały się tylko schodki prowadzące do dawnego stawu oraz kamienna misa, która była niegdyś fontanną.
Wspaniałe Ogrody (Prunkgarte) z brama z gryfami. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Ogrody te były najbardziej reprezentacyjną częścią założenia. Dwa razy do roku zmieniana była kompozycja kwiatów. Za każdym razem w innym układzie i kolorze. Dziś po pięknych ogrodach kwiatowych pozostały jedynie stare zdjęcia.
Przepiękne kompozycje kwiatowe. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Przepiękne kompozycje kwiatowe. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Przepiękne kompozycje kwiatowe. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Przepiękne kompozycje kwiatowe. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Przepiękne kompozycje kwiatowe. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Kiedy Wilhelm Hampel zmarł w 1898 roku przejął je Garteninspektor Mesch. Ogrody pod jego kierownictwem również wyglądały pięknie, ale nie aż tak jak za czasów Hampel’a. Mistrzowi nikt nie mógł dorównać.
Wrocław 1902, XV Generalny Zjazd Ogrodników Niemieckich, Garteninpsektor Mesch pod nr 24
I choć my zachwycamy się ogrodami ze zdjęć i pocztówek z późniejszego okresu, trzeba wiedzieć, że były one znacznie piękniejsze w XIX wieku, kiedy to nadzór nad nimi miał właśnie Wilhelm Hampel.
“Die moderne Teppichgärtnerei” Wilhelm Hampel, poradnik z 1896 roku.
Wzór kwietnika na 50. rocznicę ślubu, pochodzi z poradnika “Die moderne Teppichgärtnerei” Wilhelm Hampel, 1896 roku.
Opis wzoru kwietnika na 50. rocznicę ślubu, pochodzi z poradnika “Die moderne Teppichgärtnerei” Wilhelm Hampel, 1896 roku.
Wzór kwietnika, pochodzi z poradnika “Die moderne Teppichgärtnerei” Wilhelm Hampel, 1896 roku.
Wzory kwietników, pochodzą z poradnika “Die moderne Teppichgärtnerei” Wilhelm Hampel, 1896 roku.
Wzory kwietników, pochodzą z poradnika “Die moderne Teppichgärtnerei” Wilhelm Hampel, 1896 roku.
Wzory kwietników, pochodzą z poradnika “Die moderne Teppichgärtnerei” Wilhelm Hampel, 1896 roku.
Wzory kwietników, pochodzą z poradnika “Die moderne Teppichgärtnerei” Wilhelm Hampel, 1896 roku.
Opis wzorów kwietników, pochodzi z poradnika “Die moderne Teppichgärtnerei” Wilhelm Hampel, 1896 roku.
Jedna z wielu książek, w których z zachwytem opisywano ogrody kopickie. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Projekt pałacu i plan parku 1864-1900, Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Widok na dawne ogrody, Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Obecny widok na dawne ogrody, Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Szklarnie
Oprócz przepięknych ogrodów i Palmiarni, w majątku znajdowały się także szklarnie. Nie wiadomo, ile tych szklarni było. Natomiast do dziś zachowały się resztki kilku z nich. Część z nich została nawet niedawno odnowiona przez nowego właściciela. W szklarniach hodowano głównie ananasy. Owoce te trafiały na stoły niemal całej ówczesnej Europy. O ich niezwykłym smaku rozpisywano się w wielu poradnikach ogrodniczych.
Hodowla ogórków w szklarni. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Hodowla ananasów w szklarni. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Szklarnie obecnie, w oddali Dom Ogrodnika. Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Ceglane ogrodzenie szklarni, fot. 2017 r.
Ceglane ogrodzenie szklarni, fot. 2017 r.
Widok na szklarnie, fot. 2017 r.
Widok na szklarnie, fot. 2017 r.
Polowania
Schaffgotschowie dysponowali kilkoma kompleksami leśnymi: Nyski, Las Pniewski, las przy Więcmierzycach, las przy Tłustorębach i Tarnicy oraz Las Kopicki, położony przy Krasnej Górze. Łącznie lasy zajmowały obszar ponad 2200 ha. Zarządzało nimi nadleśnictwo Kopice, 8 leśniczówek oraz 4 pomocnicze strażnice, obsadzane przez strażników leśnych.
Przed wojną las oraz polowania były chlubą Kopic. W pobliskich lasach nie brakowało jeleni, dzików, saren, lisów, zajęcy czy różnorodnego ptactwa. Hans Ulrich był strasznie zapalonym myśliwym. Na polowania do Kopic zapraszani byli nie tylko panowie okolicznych majątków, ale także ważni i wysoko urodzeni goście z różnych państw.
Kopice, gabinet Hansa Ulricha Schaffgotscha z kolekcją pięknych poroży. Fot. pochodzi ze strony NAC
Polowania te były świetną okazją do spotkań towarzyskich oraz wesołej zabawy. Trwały czasem nawet kilka dni. Hrabia Schaffgotsch, jak większość myśliwych, lubił chwalić się swoimi trofeami myśliwskimi. Trofea można do dziś podziwiać na dawnych zdjęciach i pocztówkach. Widać na nich gabinet hrabiego, który zdobią liczne rogi i poroża. Podobno ich liczba sięgała ponad 2800 sztuk. Każde poroże był sygnowane (znajdowały się tam inicjały hrabiego oraz nazwa miejsca, w którym zostało zwierzę upolowane. Nie będę rozważać, czy polowanie na zwierzęta ot tak sobie, bo się to lubi, jest etyczne. Faktem jest, że w tamtych czasach była to najzwyklejsza rozrywka bogatych.
Kopice, gabinet Hansa Ulricha Schaffgotscha z kolekcją pięknych poroży. Fot. pochodzi ze strony NAC
Dziś część zbiorów Schaffgotschów (niestety nie tych z Kopickich, a mieszkających niegdyś w Cieplicach, ob. część miasta Jelenia Góra) można oglądać Muzeum Przyrodniczym w Jeleniej Górze. Były to tysiące preparatów, przede wszystkim ptaków, jaj ptasich i gniazd. Hrabia Fryderyk Gotard Maria Franciszek de Salezy Karol Leopold Ludwik Schaffgotsch (ur. 1883 roku) był zapalonym myśliwym, podobnie jak jego przodkowie oraz liczni kuzyni.
Zwierzyniec (Wildpark)
Schaffgotschowie posiadali także hodowlę danieli, która była słynna na całą okolicę. Znajdowała się ona w Krasnej Górze, dziś teren Grabina (w okolicy majątku St. Hubertusgrün). Teren ten był ogrodzony i oprócz danieli hodowano w nim jeszcze zwierzynę czarną w tzw. świńskim ogrodzie (Saugarten), na którą również polowano. W wyniku wielkich polowań w latach 1925-1926 grubą zwierzynę w większości wybito. wówczas zlikwidowano Zwierzyniec, a w jego miejsce powłano zakład leśny i rozpoczęto intensywną uprawę lasu. O miejscu tym przeczytacie tutaj i tutaj.
Wildpark (Zwierzyniec). Fot. pochodzi ze strony www.kopice.org
Spora część zdjęć w artykule użyta została ze strony www.kopice.org za zgodą jej właściciela, za co bardzo dziękuję.