Wyobraźcie sobie budowlany eksperyment, w którym do budowy domu mieszkalnego użyto stali. Budynek ten według najsłynniejszej szkoły projektowania na świecie Bauhaus swoją formą nawiązywał do idei funkcjonalizmu.

Chociaż szkoła istniała zaledwie 14 lat (działała w latach 1919–1925 w Weimarze, w latach 1925-1932 w Dessau oraz w Berlinie od 1932 roku do połowy 1933 roku) to na trwałe zapisała się w sztuce. Do dzisiaj najwięksi architekci wzorują się na Bauhausie, tworząc funkcjonalne obiekty o prostych bryłach, oszczędnych formach i braku zdobień.

Zamiast zbędnych zdobień czy ornamentów, Bauhaus proponuje proste kształty, ale uatrakcyjnione przeróżnymi fakturami: drewno, metal, szkło, kamienie, skóra. Bauhaus to także szeroko pojęty minimalizm.

Pludry

Pludry to miejscowość położona w województwie opolskim, w gminie Dobrodzień. W latach 1975–1998 należała do województwa częstochowskiego. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1640 roku „Wawrzin Pludra zu Pluder”, wskazujący na pewnego Wawrzyna Pludrę (pochodzącego) z Pluder. Nazwa miejscowości pochodzi najprawdopodobniej od nazwiska bądź przezwiska. W 1783 roku Pludry posiadały 69 mieszkańców, w tym 6 kmieci i 10 zagrodników.

Pludry na pocztówce z 1914 roku: restauracja Johanna Kozy, dworzec kolejowy, fabryka Lignum – Fabryka Chemiczna, szkoła.

 

W październiku 1888 roku rozpoczęły się pomiary, przygotowujące do powstania linii kolejowej. Rok później rozpoczęto budowę, a  10 października 1894 roku miało miejsce oficjalne otwarcie linii kolejowej Opole – Częstochowa.

 

Pludry oświetlony dworzec kolejowy, fot. 1930 r.

Pludry dworzec kolejowy, fot. 2015 r.

Pludry dworzec kolejowy, fot. 2015 r.

 

Chemische Fabrik Pluder Gesellschaft mit beschränkter Haftung

W 1891 roku w pobliżu budującej się linii kolejowej, wykupiono plac pod budowę fabryki fabryki chemicznej przeróbki drewna Chemische Fabrik Pluder Gesellschaft mit beschränkter Haftung. Była to fabryka chemiczna obróbki drewna o specjalności ocet drzewny, smoła i zwęglanie drewna. Jej właścicielem i dyrektorem był chemik dr Loschhorn. W pobliżu, w lipcu 1897 roku, powstał tartak.

 

Lignum Chemische Fabrik Aktiengesellschaft Pluder (Lignum – Fabryka Chemiczna S.A. Filia Pludry)

W 1923 roku fabryka została sprzedana wrocławskiej Spółce Akcyjnej, która rozbudowała zakład o nową kotłownię, maszynownię parową oraz magazyn środków wybuchowych. Zakład otrzymał nową nazwę Lignum Chemische Fabrik Aktiengesellschaft Pluder (Lignum” – Fabryka Chemiczna S.A. Filia Pludry). 1 listopada 1925 roku dyrektorem został Franz Rzepczyk.

Pludry 1914, fabryka chemicznej przeróbki drewna.

Pludry 1928, pracownicy maszynowni w Lignum, fot. ze zbiorów Ewalda Willnera.

Pludry 1928, dyrektor „Lignum” Franz Rzepczyk z rodziną i kierowca „Minervy” Karl Willner, fot.  ze zbiorów Ewalda Willnera.

Pludry, budynek kotłowni w trakcie budowy.

 

Geländebaugesellschaft Reichsbahn – Breslau

10 września 1928 roku w fabrycznej suszarni wybuchł pożar. Spłonął dach, a zniszczeniu uległo 2500 cetnarów wapna. Pożar został wywołany przez zbytnie nagrzanie się zmagazynowanego wapna.  Szkody pokryło towarzystwo ubezpieczeniowe i pod koniec roku wybudowano nową zakład impregnacyjny pod nazwą: Geländebaugesellschaft Reichsbahn – Breslau (Spółka Budownictwa Terenowego Kolei Państwowych Wrocław). Powstały wówczas impregniarnia, lokomotywownia, budynek nawiercania podkładów, kotłownia, budynek łaźni, stalowy dom dyrektora, budynek dyrekcji, świetlica dla załogi oraz tartak. Wybudowano również wieżę ciśnień, która zasilała w wodę cały zakład. Zakład zbudowano zgodnie z najnowszymi wymogami techniki.

 

Pludry, plan nawiercalni.

Pludry, klapa autoklawu zamykana na kilkadziesiąt śrub zakręcanych ręcznie.

Pludry, zachowana karty maszynowa wiertarki do drewna.

 

Kryzys ogólnoświatowy i upadek firmy

Dnia 1 lipca 1930 roku z powodu kryzysu ogólnoświatowego firma przestała praktycznie istnieć. Zwolniono większość pracowników. Pozostawiono zaledwie kilkanaście osób, które miały rozebrać budynki fabryki i uprzątnąć plac. Nowym właścicielem została Spółka z Wrocławia V.H.I. Vereinigte Holzindustrie Aktiengesellschaft für Holzhandel Breslau Betriebsstelle Wildfurt (Zespolony Przemysł Drzewny). Na placu pofabrycznym 15 stycznia 1936 roku uruchomiono tartak parowy. Część zwolnionych wcześniej robotników znalazła pracę w nowo wybudowanym obiekcie.

W 1939 roku Pludry zajęło niemieckie wojsko. W 1940 roku około 40. przymusowych polskich robotników z okolic Blachowni pod Częstochową, znalazło zatrudnienie w impregniarni i tartaku. Inni zostali przydzieleni do większych gospodarstw rolnych. Wszyscy musieli nosić na ubraniu widoczną z daleka literę „P”.

 

Nasycalnia Podkładów w Pludrach

W czasie drugiej wojny światowej zakłady nie zostały zniszczone. W 1945 roku stały się własnością Skarbu Państwa Polskiego. Uruchomiono Nasycalnię Słupów i Podkładów Kolejowych. W 1953 roku zakład został włączony w strukturę Polskich Kolei Państwowych pod nazwą „Nasycalnia Kolejowa Pludry”. W 1961 roku do zakładu włączono majątek Nasycalni Kolejowej Czechowice.

W 1981 roku Minister Komunikacji połączył przedsiębiorstwa produkujące podkłady kolejowe z przedsiębiorstwem „Polskie Koleje Państwowe”. Zakład otrzymał wówczas nazwę „PKP Nasycalnia Podkładów w Pludrach”. W latach 80. XX wieku wybudowano Osiedle Robotnicze. A w latach 90. wydzielono Nasycalnię ze struktur PKP. Powstała wówczas Nasycalnia Podkładów Przedsiębiorstwo Państwowe. W 1991 roku zostaje wybudowana kotłownia Centralna. W latach 2000-2004 wybudowano suszarnię drewna oraz wymieniono kompresory i pompy próżniowe w maszynowni.

 

Nasycalnia Kolejowa Pludry, fot. 1975 r.

Pludry, wózki impregnacyjne cztero-kłonicowe do przewozu drewna, fot. 1975 r.

 

Nasycalnia Pludry sp. z o.o.

W 2002 roku powstaje spółka Nasycalnia Pludry sp. z o.o. Dnia 1 stycznia 2007 roku decyzją Ministra Skarbu Państwa następuje komercjalizacja zakładu i powstaje Nasycalnia Podkładów Spółka z o.o. Od tego momentu rozpoczyna się dynamiczny rozwój firmy. Rozpoczęto również proces likwidowania skutków skażenia, powstałego w wyniku niekontrolowanego stosowania oleju kreozotowego na przestrzeni 80 lat funkcjonowania. W ramach dodatkowej działalności od 2008 roku spółka prowadzi tartaczny przerób drewna. W 2009 roku spółka zatrudniała 40 osób.

W 2010 roku Minister Skarbu Państwa sprzedał w drodze aukcji publicznej 85% udziałów spółki Kolejowym Zakładom Nawierzchniowym „Bieżanów” sp. z o.o. z siedzibą w Krakowie. Pozostałe 15% udziałów otrzymali pracownicy sprywatyzowanej spółki.

W 2013 roku spółka jest w likwidacji i działa pod nazwą „Nasycalnia Pludry sp. z o.o. w likwidacji”. Wyrejestrowanie następuje w 2014 roku. Natomiast w międzyczasie spółkę kupuje firma Track Tec Koltram, która zajmuje się rozjazdami dla publicznych sieci kolejowych, kolei przemysłowych i miejskiego transportu szynowego.

W skład firmy wchodzą zakłady dwa impregnacyjne Nasycalnia Podkładów w Lipie oraz Nasycalnia Podkładów Pludry oraz zakłady, które wytwarzają rozjazdy, podkłady, elementy betonowe i podkłady drewniane (Zawadzkie, Suwałki, Goczałków).

Firma oferuje szeroką gamę drewnianej nawierzchni kolejowej (podkładów oraz innych elementów nawierzchni kolejowej) oraz produktów drewnianych impregnowanych ciśnieniowo.

Co najważniejsze zakład istnieje do dzisiaj. Jeśli przyjąć rok 1928 za datę powstania nasycalni to firma liczy już 92 lata. I praktycznie cały czas zajmuje się tym samym.

 

Nowy zakład Nasycalnia Pludry sp. z o.o.

Nasycalnia podkładów w Pludrach obecnie, fot. Google maps.

 

Stalowy dom

Wyobraźcie sobie budowlany eksperyment, w którym do budowy domu mieszkalnego użyto stali. To właśnie tutaj, w pobliżu nasycalni podkładów kolejowych, powstaje w 1928 roku dom mieszkalny dyrektora nasycalni. To budynek parterowy z poddaszem i piwnicą. Został zbudowany z gotowych stalowych płyt, osadzonych na murowanej piwnicy. Eksperyment miał na celu poszukiwanie nowych technologii budowlanych.

 

Stalowy dom w Pludrach – front, fot. 2015 r.

Stalowy dom w Pludrach – tylna fasada, fot. 2015 r.

Stalowy dom w Pludrach – zbliżenie na zewnętrzną ścianę, fot. 2015 r.

 

Zaledwie w ciągu niecałego miesiąca obiekt był gotowy do użytku. Wewnątrz budynek niczym nie różnił się od tradycyjnego budownictwa, bowiem ściany pokryte były cegłą. A stal znajdowała się tylko na zewnątrz. Przestrzeń pomiędzy nimi wypełniono torfem. Latem było w nim chłodno, a zimą ciepło.

To parterowy obiekt, podpiwniczony, z wysokim dachem czterospadowym, z którego po obu stronach widoczne jest wysunięte poddasze z dwoma oknami i płaskim daszkiem. Elewacja frontowa i tylna symetryczna. Na froncie znajdują się cztery okna, z tyłu trzy. Do budynku prowadzą schody.

Pierwszym dyrektorem, który zamieszkał w stalowym domu był Schintzel z Kolonowskiego. Po wojnie w budynku znajdowała się przychodnia lekarska dla pracowników zakładu oraz gabinet stomatologiczny. Obecnie jest w rękach prywatnych. Znajduje się na terenie spółki handlującej opałem.

 

Zabrze stalowe domy

W Polsce stalowe budynki znajdują się jeszcze tylko w Zabrzu przy ul. Cmentarnej i przy ul. Szafarczyka w dzielnicy Rokitnica. Domy te noszą nazwę stalowych albo żelaznych. Mieszkańcy żartobliwie mówią, iż mieszkają w konserwie. Jedyną wadą, jak się okazało po latach, jest częściowy brak zasięgu telefonii komórkowej wewnątrz obiektu.

Budynki te są jednymi z najstarszych stalowych budynków w Europie.

 

Zabrze budowa stalowego domy przy ul. Cmentarnej 7D, fot. 1928 r.

Zabrze budowa stalowego domy przy ul. Cmentarnej 7D, fot. 1928 r.

Zabrze budowa stalowego domy przy ul. Cmentarnej 7D, fot. 1928 r.

Zabrze ul. Cmentarna 7D, dom ze stali, fot. 2016 r.

Zabrze ul. Cmentarna 7D, dom ze stali, fot. 2016 r.

Zabrze ul. Cmentarna 7D, dom ze stali, fot. 2016 r.

Zabrze ul. Cmentarna 7D, dom ze stali – wnętrze, fot. 2016 r.

 

 

Źródła:

Edward Goszyk „Pludry Zarys historii miejscowości do roku 1945”

Nasycalnia Podkładów w Pludrach sp. z o.o. „800 lat tradycji i doświadczenia. Kalendarium”

Paweł Mrozek „Dobrodzień i okolice. Przewodnik turystyczny”